Τα social media είναι ένα εικονικό πεδίο κοινωνικότητας, όπου ο κοινωνικός χρόνος μετατρέπεται σε ψηφιακό χώρο. Έναν εικονικό, ψηφιακό χώρο όπου εκατομμύρια χρήστες εναποθέτουν κομμάτια της καθημερινής τους δραστηριότητας, απόψεις, συναισθήματα, εμπειρίες, μετατρέποντας όλα αυτά οικειοθελώς σε πληροφορία της μορφής που δέχεται το κάθε μέσο. Για παράδειγμα σε μία φωτογραφία, σε ένα like, σε έναν χάρτη της ημερήσιας διαδρομής που κάποια ακολούθησε, όπως τον παρήγαγε το gps του κινητού της, σε αριθμό θερμίδων που κάποιος άλλος κατανάλωσε, σε 140 χαρακτήρες.
Και ενώ υπάρχει μία διάχυτη εντύπωση και έχουν συχνά διατυπωθεί απόψεις για την απελευθέρωση της πληροφορίας στο διαδίκτυο ή για την ισότητα που χαρίζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στους χρήστες τους ως προς το βήμα έκφρασης, θα υποστηρίξουμε ότι τα μήντια του διαδικτύου είναι και αυτά, όπως τα παραδοσιακά μήντια, μέσα συναισθηματικής και διανοητικής παρακμής, αλλά και μέσα κοινωνικού ελέγχου. Μπροστά σε οθόνες πάλι, με ένα πληκτρολόγιο αντί για τηλεκοντρόλ.
Η tv, δεν έχει βέβαια πεταχτεί στα σκουπίδια. Παραμένει και αυτή στο σαλόνι, στο υπνοδωμάτιο σαν ένα έπιπλο του σπιτιού που έχει κατοχυρώσει την αξία του μέσα στα χρόνια. Παίζει στο background κρατώντας σταθερή την ένταση των ήχων της επικοινωνίας. Ζεστά αποχαυνωτική, χωρίς να περιμένει κάτι από εσένα, παίζει με σιγουριά το πρόγραμμά της.
Αυτό που αλλάζει με τις δικτυωμένες συσκευές που έχουν κερδίσει την προσοχή, είναι ότι οι πάντες μπορούν να έχουν την αίσθηση ότι βρίσκονται στην θέση και του πομπού και του δέκτη.
“Aπελευθερωμένη” πληροφοριοποίηση
Σκεφτείτε μία πλατεία με πολλές εξέδρες, όπου όλοι και όλες μπορούν να παίρνουν μια ντουντούκα ό,τι ώρα θέλουν και να διαλαλούν τα προσωπικά τους, τις γνώμες τους και ό,τι γενικά τους κατέβει. Αν αυτό συνέβαινε, ίσως να τραβούσε την προσοχή κάποιου κοινού που θα μαζευόταν κατά διαστήματα χαζεύοντας, χειροκροτώντας ή γιουχάροντας. Μια τέτοια κατάσταση θα είχε ξεκάθαρα την εικόνα κατανάλωσης trash θεάματος του στιλ “έχεις ταλέντο”. Είναι όμως βέβαιο ότι δεν θα μπορούσε να αποτελέσει κεντρικό κομμάτι της καθημερινής δραστηριότητας. Στα social media συμβαίνει ακριβώς αυτό, με την διαφορά ότι οι απόψεις, οι προτιμήσεις, τα προσωπικά του καθενός και της καθεμιάς αποτυπώνονται σε μορφή data και αυτό συμβαίνει πάνω σε ηλεκτρονικούς τοίχους και όχι πάνω σε εξέδρες στον πραγματικό κόσμο. Το διαδίκτυο δημιουργεί την αίσθηση της ιδιωτικής επικοινωνίας, αφού αυτή συμβαίνει μέσα από ιδιωτικές συσκευές και ιδιωτικούς χώρους. Οι πληροφορίες που εκτίθενται, μπορεί να μην χρειάζονταν ή να ήταν καλύτερο να μην δημοσιευθούν. Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι – κατά κανόνα – οι κοινωνικά δικτυωμένοι δεν νιώθουν τόσο έντονη ανάγκη να επικοινωνήσουν την κάθε μικρή λεπτομέρεια που δημοσιεύουν, αλλά περισσότερο είναι ο φετιχισμός που οδηγεί σε αυτήν την ακατάσχετη χρήση των μήντια. Όπως κάποιος φετιχιστής με τις φωτογραφικές μηχανές, δεν ενδιαφέρεται τόσο για το περιεχόμενο μιας φωτογραφίας, όσο για τα μετά-δεδομένα της: ποιο μοντέλο μηχανής χρησιμοποιήθηκε, σε τι συνθήκες έκθεσης φωτός έγινε η λήψη κλπ, ο φετιχισμός του μέσου οδηγεί τους χρήστες των δικτυακών μηντιακών μηχανών να θεωρούν την ίδια τη χρήση τους πρωτεύουσας σημασίας. Την ίδια στιγμή αγνοούν τη σημασία του περιεχομένου που εκθέτουν μέσα σε αυτές. Η κατασκευή της προσωπικής ηλεκτρονικής εικόνας και η τακτική ψηφιακή αυτοέκθεση απέναντι σε μικρούς και μεγάλους κουτσομπόληδες χαρίζουν ως αντάλλαγμα μία θέση ύπαρξης στον διαδικτυακό κόσμο και συμμετοχή στην σύγχρονη μαζική επικοινωνία. Από αυτήν τη θέση μπορεί κανείς να εκπέμπει την ύπαρξή του και σε αντάλλαγμα να παίρνει πληροφορίες για τις ζωές των άλλων, αλλά και – το πιο σημαντικό – likes, followers, και όλα τα σχετικά που χτίζουν μια καλή ηλεκτρονική φήμη.
Ένας τέτοιος εξατομικευμένος κόσμος είναι ένα εξαιρετικό πεδίο για την παραπάνω διείσδυση του εμπορεύματος στις κοινωνικές σχέσεις. Παρόλα αυτά μέσα στο ίδιο πεδίο, πολλοί ισχυρίζονται ότι, ακολουθώντας συγκεκριμένους λογαριασμούς που επιλέγουν και συμμετέχοντας σε δικτυακές κοινότητες, μπορούν να επικοινωνούν για θέματα που τους ενδιαφέρουν και να έχουν πρόσβαση σε ενημέρωση που δεν δίνουν τα παραδοσιακά μμε.
Όμως όσον αφορά την κοινωνικότητα, το θέμα είναι πώς βρίσκονται τελικά τα μέσα μαζικής επικοινωνίας να αποτελούν το αντίπαλο δέος των πραγματικών σχέσεων του μη-εικονικού κόσμου. Πώς επιτυγχάνουν οι μηντιακές μηχανές να μεσολαβούν τις κοινωνικές σχέσεις σε τόσο μεγάλο εύρος τους; Γιατί οι εικονικές σχέσεις, από τις οποίες η αμεσότητα των αληθινών σχέσεων έχει αφαιρεθεί, κερδίζουν έδαφος; Για ποιον λόγο κάποια που θα μιλήσει σε κάποια άγνωστη στο δρόμο μιας πόλης, χωρίς να ζητήσει συγνώμη που διακόπτει την ιδιωτικότητα του χρόνου της, θα θεωρηθεί παράξενη; Και γιατί το να σχετιστείς και να συνομιλήσεις με κάποιον από την άλλη άκρη του κόσμου, επειδή είναι φαν του ίδιου μουσικού σταρ ή γιατί πίνετε τον ίδιο καφέ, είναι το πλέον νορμάλ;
Όσον αφορά την πρόσβαση στην “αληθινή ενημέρωση”, αυτή μάλλον είναι φαινομενική. Μέσα στην τεράστια ποσότητα και την υπερένταση της επικοινωνίας, η πληροφορία γίνεται μη ελέγξιμη από τον κάθε επιμέρους δέκτη. Η ογκώδης ροή «απελευθερωμένης» πληροφορίας μπορεί εύκολα να δημιουργήσει σύγχυση. Ενώ από την πλευρά οργανισμών και ιδρυμάτων που μπορούν να χρησιμοποιούν τις δικές τους μηχανές για να έχουν συνολική εποπτεία της κίνησης, οι ροές αυτές μπορούν να ελεγχθούν και να αξιοποιηθούν με χρήση κατάλληλων μέσων.
Το 2010 ο Eric Shmidt (τότε διευθύνων σύμβουλος της google) έκανε τις εξής δηλώσεις:
Υπήρχαν 5 exabytes1 πληροφορίας τα οποία είχαν δημιουργηθεί από την αυγή του πολιτισμού μέχρι το 2003, αλλά τόση πληροφορία πλέον παράγεται κάθε 2 ημέρες.
Ο λόγος για αυτό, υποστήριξε, είναι το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες (user-generated content). Και τέλος, για να δείξει ότι τον διακατέχουν και ανθρωπιστικές ανησυχίες, είπε ότι εταιρίες σαν τη δική του μπορούν να κάνουν τα πάντα με αυτή την πληροφορία, αλλά το πιεστικό ερώτημα είναι εάν θα πρέπει. Γιατί ενώ, όπως είπε, η τεχνολογία είναι ουδέτερη, δεν πιστεύει ότι ο κόσμος είναι έτοιμος γι’ αυτό που έρχεται.
Περνάω τον περισσότερο καιρό μου θεωρώντας ότι οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι για την τεχνολογική επανάσταση που θα τους συμβεί σύντομα.
Ένα άλλο τεχνο-αφεντικό τον διέψευσε υποστηρίζοντας ότι οι ισχυρισμοί του είναι ανακριβείς και υπερβολικοί, αλλά θα έπρεπε σωστότερα να δηλώσει:
23 exabytes πληροφορίας είχαν καταγραφεί και αναπαραχθεί το 2002. Πλέον καταγράφουμε και μεταφέρουμε αντίστοιχο μέγεθος πληροφορίας κάθε 7 ημέρες.
Πέρα από τους ισχυρισμούς ή τις υπερβολές του κάθε υπερτεχνολογικού αφεντικού, είναι γεγονός ότι ο όγκος πληροφορίας που παράγεται στο διαδίκτυο ανά ημέρα, αυξάνει τρομερά όσο περνούν τα χρόνια. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε από την καθημερινή μας εμπειρία.
Εάν λοιπόν υπάρχει η εντύπωση ότι από την εποχή του απόλυτου ελέγχου της πληροφόρησης από τα παραδοσιακά καθεστωτικά μμε, έχουμε περάσει στην εποχή της “απελευθέρωσης” της, θα λέγαμε ότι αυτό που περισσότερο φαίνεται να “απελευθερώθηκε” ουσιαστικά είναι η πληροφοριοποίηση κομματιών της ζωής και της εμπειρίας του κάθε πομπού/χρήστη του δικτύου. Με την έννοια της απελευθέρωσης των πληροφοριών αυτών σαν εμπόρευμα. Για να γίνεις συμμέτοχος μπορείς και θα πρέπει να πληροφοριοποιηθείς κι εσύ. Ενώ, δύσκολα μπορούμε πλέον να αρνηθούμε ότι υπάρχει ένας υπόγειος εκβιασμός για ηλεκτρονική κοινωνικότητα που σπρώχνεται από τις σχέσεις του πραγματικού κόσμου, όσο η κυβερνο-έκθεση των εαυτών γίνεται όλο και περισσότερο καθεστώς. Η ηλεκτρονική απουσία μπορεί σύντομα να θεωρείται ένδειξη ανυπαρξίας, σχεδόν θάνατος. Η πρόσβαση στην πληροφορία, φαινομενικά εμφανίζεται διευρυμένη σε σχέση με το παρελθόν. Όμως τι μορφή έχει αυτή η πληροφορία; Μέσα στον πληθωρισμό των εκπομπών, οι μεγάλης κλίμακας ροές κάθε είδους πληροφορίας, μη προσπελάσιμες από μη-μηχανές, γίνονται αποπροσανατολιστικές. Καθώς χάνεσαι στο χάος των κυβερνοσκουπίδιων, δεν έχει σημασία τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέματα, τι είναι σημαντικό και τι είναι ανούσιο. Η ηθελημένη και μη-ηθελημένη πληροφοριοποίηση της καθημερινής ζωής, όλο και περισσότερο, η μεσολάβηση των κοινωνικών σχέσεων και η πανταχού παρουσία των μηντιακών κυβερνομηχανών που διαρκώς επιστρέφουν τα data που συγκεντρώνουν εν είδη πληροφόρησης, αρκούν ώστε αυτές να εδραιώνονται ως νέο μοντέλο κυριαρχίας. Το μήνυμα που εκπέμπουν είναι κυρίαρχα αληθινό.
Αλλά πού απευθύνεται όλος αυτός ο πληθωρισμός εκπομπών; Ποιος ακούει όλες αυτές τις απόψεις και τις πληροφορίες για τους αναρτημένους δικτυακά εαυτούς; Ποιος δίνει πραγματικά σημασία;
Υπάρχει κανείς που αλήθεια νοιάζεται;
Σίγουρα αυτός ο τεράστιος όγκος πληροφορίας δεν είναι για τα σκουπίδια. Δεν θα υπήρχε λόγος άλλωστε να στήνονται τόσο μεγάλες υποδομές από τις ιδιοκτήτριες εταιρίες για να φιλοξενούν όλα αυτά τα δεδομένα, αν δεν είχαν μια χρησιμότητα. Αν ήταν θα κρατούσαν δύο τρία σημαντικά και τα άλλα θα τα πετούσαν. Είμαστε λοιπόν ήσυχες και ήσυχοι! Όλες αυτές οι εκπομπές δεν πάνε χαμένες, υπάρχει κάποιο νόημα σε όλες τους.
Γυρνώντας στην περίπτωση, λοιπόν, που όλα τα προσωπικά, τα γούστα και οι απόψεις λεγόταν χύμα σε εξέδρα, ούτε καν η κρατική ασφάλεια δεν θα έβαζε τόσους ασφαλίτες με μπλοκάκια να σημειώνουν το μακρύ και το κοντό της καθεμίας και του καθενός μπας και το κράτος τσιμπήσει καμιά σημαντική πληροφορία. Ούτε οι διαφημιστές θα κάθονταν να μαζεύουν τις προτιμήσεις του κόσμου για την επόμενη διαφημιστική καμπάνια. Σε μορφή όμως μεγάλης κλίμακας data, αλλάζει το πράγμα…
Και το σπουδαίο είναι αυτό: η συλλογή τόσο μεγάλης ποσότητας κοινωνικής εμπειρίας, η οποία βρίσκεται στην τυποποιημένη μορφή της πληροφορίας και έχει τεμαχιστεί σε πολλά μικρά κομμάτια, έτσι ώστε να είναι εύκολα επεξεργάσιμη και αναλύσιμη. Όλη αυτή η συλλογή έχει τοποθετηθεί από ανθρώπους σε ολόκληρο τον πλανήτη στους servers κάποιων εταιριών. Αυτό που τους έχει χαριστεί δεν είναι άχρηστη ιδιοκτησία. Θα μπορούσε να ειδωθεί ως μία συλλογή πρώτης ύλης προερχόμενης από την αδέσποτη παραγωγικότητα του ελεύθερου (κυρίως) χρόνου, η οποία δεν θα μπορούσε να μείνει έτσι ανεκμετάλλευτη.
Δεν είναι ασυνήθιστο μια γνωριμία στον πραγματικό κόσμο να ακολουθείται από μια ιντερνετική αναζήτηση. Το διαδικτυακό stalking, όπως ονομάζεται, γίνεται ένα (μάλλον όχι τόσο ένοχο) κομμάτι του να σχετίζεσαι. Το να ανακατεύεται κανείς με τις αναρτήσεις άλλων προσώπων στο διαδίκτυο, δεν θεωρείται πλέον εισβολή. Έτσι, το διαδικτυακό stalking εξελίσσεται σε μια νορμάλ ενασχόληση για κάθε φοιτητή, διδάκτορα, ακαδημαϊκό και γίνεται αντικείμενο φοιτητικών εργασιών για το πανεπιστήμιο, ακαδημαϊκής και κρατικής έρευνας. Μπορεί κανείς να χρησιμοποιεί τα δεδομένα που συλλέγει από μια τέτοια δραστηριότητα για να εξάγει συμπεράσματα και να τα δημοσιεύει. Όχι όμως να λερώνει το πληκτρολόγιο του και κατ’ επέκταση τα χέρια του ψάχνοντας ένα-ένα τα προφίλ χρηστών. Θα το κάνουν μηχανές, θα το κάνει ο κώδικας. Για αυτό είναι δουλειά καθαρή και κοινωνικά ευυπόληπτη. Το μαζικό stalking χρηστών των ηλεκτρονικών κοινωνικών δικτύων ονομάζεται social media analytics. Και είναι μάλιστα μια πολύ επικερδής διαδικασία, ιδίως αν την συγκρίνουμε με την παλιά κοινωνική μελέτη και κριτική –όπως ονομάζεται κατ’ ευφημισμόν το κουτσομπολιό στα χωριά και στις κλειστές κοινότητες. Το να κουτσομπολεύεις μαζικά και παγκόσμια, είναι μια δουλειά που κάθε κερδοφόρα επιχείρηση, κάθε σοβαρό κράτος, μπορούν και θα πρέπει να κάνουν, ώστε να βγάλουν αξιοποιήσιμα κοινωνικά συμπεράσματα.
Όλα όσα θα διαβάσετε εδώ δεν είναι μυστικά. Πρόκειται για μια εξιστόρηση στηριγμένη σε δημοσιευμένα κείμενα, έρευνες, διδακτορικά, ακαδημαϊκές εργασίες. Όλα αυτά βρίσκονται αναρτημένα δημόσια σε έναν κόσμο που ζει μέσα στον πληθωριμό της πληροφορίας. Που έχει μάθει να ζει μέσα σε αυτήν και μοιάζει να μπορεί να αποδεχτεί κάθε πληροφορία. Που δείχνει σα να μην υπάρχει τίποτα τον φρικάρει. Ακόμα και όταν μια πληροφορία φανερώνει ότι συμβαίνουν πράγματα που δείχνουν ότι καθημερινές ηλεκτρονικές συνήθειες δεν έχουν τη ρηχότητα που μέχρι τώρα νομίζαμε. Όλα θα συνεχιστούν όπως συνήθως. Τόσο, που έχουμε την εντύπωση ότι ακόμα και πληροφορίες που θα μπορούσαν να θεωρηθούν συνταρακτικές για τον δικτυωμένο κόσμο (π.χ. χάκαραν το linked in, τα προσωπικά δεδομένα στο cloud δεν είναι ασφαλή, διάφορες αποκαλύψεις ή σκάνδαλα) γίνονται αποδεκτές και το κοινό τελικά απλώς τις χωνεύει. Είναι και αυτές ένα κομμάτι της ρουτίνας της πληροφορίας. Και όσον αφορά το δικτυωμένο κοινό, δεν υπάρχει η ανησυχία ότι θα εγκαταλείψει τους τρόπους του. Θα μπορέσει να θυσιάσει πολλά για χάρη των αγαπημένων του συνηθειών. Αν κάποτε το μαζικό stalking θεωρηθεί ενοχλητικό, ίσως να δημιουργηθεί ένα trending topic κάτω από ένα μαχητικό hashtag #StopAnalyzingOurTweets. Και στο τέλος να βγει το συμπέρασμα “Έλα μωρέ δεν πειράζει. Έτσι κι αλλιώς όλοι δικτυωμένοι είναι. Έτσι είναι ο σύγχρονος κόσμος”. Και η εικονική ζωή θα συνεχιστεί απαράλλακτη.
Social media analytics: oι μηχανές που βρίσκονται πίσω από τις δικτυωμένες συσκευές…
Υπάρχει μία μεγάλη αγορά προγραμματιστικών πλατφορμών και εργαλείων που δίνουν τη δυνατότητα συλλογής δεδομένων, εφαρμογή ανάλυσης και εξαγωγής συμπερασμάτων, τα οποία απευθύνονται κυρίως σε εταιρίες. Τα εργαλεία αυτά χρησιμοποιούν την πρώτη ύλη του περιεχομένου των κοινωνικών δικτύων που έχουν συνεισφέρει οι χρήστες τους για να εφαρμόσουν μεθόδους για την ανάλυση συναισθημάτων (γνωστή και ως εξόρυξη απόψεων), τον εντοπισμό συσχετίσεων και τάσεων σε επιμέρους κοινότητες, την παρατήρηση καταναλωτικών συνηθειών, την κατηγοριοποίηση χρηστών, την ανίχνευση μη συμβατικών συμπεριφορών και γεγονότων ή την πρόβλεψη κοινωνικής κίνησης και αντιδράσεων. Εκτός όμως από τις εταιρίες υπάρχει και κρατικό ενδιαφέρον για το user-generated content και επενδύονται μεγάλα ποσά για την κατασκευή μηχανών ανάλυσής του. Στην υπηρεσία αυτών των σκοπών τίθενται τμήματα πληροφοριακών και κοινωνικών επιστημών ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων, συνήθως υπό κρατική χρηματοδότηση. Ο στόχος σε κάθε περίπτωση είναι η μελέτη των κοινωνικών τάσεων, η ανίχνευση πιθανών κρίσεων και η διερεύνηση των δυνατοτήτων κοινωνικού ελέγχου και επιτήρησης. Παρακάτω συγκεντρώσαμε μερικά παραδείγματα που αφορούν αναλύσεις πάνω στη δραστηριότητα των χρηστών κοινωνικών δικτύων. Τα παραδείγματα αυτά είναι ελάχιστα αναλογικά με την πληθώρα των δραστηριοτήτων αυτής της πλευράς, καθώς το πεδίο της ανάλυσης δεδομένων μεγάλης κλίμακας (big data) σε πραγματικό χρόνο βρίσκεται σε άνθιση και αποτελεί ένα από τα νέα εδάφη για καπιταλιστική αξιοποίηση. Επίσης, ενώ εννοείται ότι στις ηπα η ανάπτυξη στον τομέα αυτόν καλπάζει, η ευρώπη και μάλιστα η ελλάδα δεν πάει καθόλου πίσω όσον αφορά τέτοιες ενασχολήσεις. Επομένως, έχουμε αρκετά κοντινά παραδείγματα να δώσουμε.
Η πλατφόρμα Visibrain Focus εφαρμόζει twitter analytics σε πραγματικό χρόνο. Απευθύνεται σε εταιρίες και οργανισμούς που εξάγουν συμπεράσματα από την διαδικτυακή κοινωνική κίνηση, παρέχοντας πακέτα ανάλυσης που ξεκινάνε από 400 ευρώ το μήνα για 50 χιλιάδες tweets έως και 2000 ευρώ το μήνα για 1 εκατομμύριο tweets. Στο πελατολόγιο της συγκριμένης εταιρίας εμφανίζεται το υπουργείο πολιτισμού και επικοινωνίας της γαλλίας, το υπουργείο παιδείας της γαλλίας και η γαλλική high committee for civil defense ( think tank για την έρευνα και ανάλυση παγκόσμιων θεμάτων ασφάλειας και νέων λύσεων για μιαν “ανθεκτική κοινωνία”). Μεταξύ αυτών είναι εταιρίες τεχνολογίας, τηλεπικοινωνιών, μάρκετιγνκ, φαρμακευτικές, τράπεζες, αυτοκινητοβιομηχανίες, συμβουλευτικές εταιριών κ.λ.π.
Στο ελληνικό εθνικό κέντρο έρευνας & τεχνολογικής ανάπτυξης2 λειτουργεί το εργαστήριο Multimedia Knowledge & Social Media Analytics, που αναπτύσσει εφαρμογές παρακολούθησης και ανάλυσης κοινωνικών δικτύων και διεξάγει έρευνα στα πλαίσια ευρωπαϊκών έργων. Στη σελίδα του εργαστηρίου αυτού, περιγράφονται οι κατευθύνσεις της ερευνητικής δραστηριότητας που αναπτύσσει. Παραθέτουμε εδώ ορισμένες απ’ αυτές τις κατευθύνσεις για να δώσουμε μια εικόνα του πώς αναφέρονται στο θέμα αυτοί που βρίσκονται πίσω από τις συσκευές δικτύωσης, συλλέγοντας και αναλύοντας data:
—
Παρακολούθηση κοινωνικών δικτύων και εξόρυξη δεδομένων
Συνδυασμός ανάλυσης πολυμεσικού περιεχομένου και τεχνικές εξόρυξης από το δίκτυο για την ανακάλυψη γνώσης και βελτιωμένη ανάκτηση πληροφορίας με την αξιοποίηση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης (Twitter, Flickr, Instagram, Facebook, YouTube, κλπ). Ειδικά προβλήματα εξόρυξης, τα οποία εξετάζονται, καλύπτουν από την ανίχνευση θεμάτων και την περιγραφή της δομής θεμάτων, μέχρι ανίχνευση τοποθεσιών και εκδηλώσεων σε ογκώδεις συλλογές φωτογραφιών χρηστών. Οι εφαρμογές περιλαμβάνουν παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο των social media και δημιουργία ευρετηρίων για την διευκόλυνση της στοχευμένης κοινωνικής αναζήτησης και της αναζήτησης απόψεων.
Συλλογική Νοημοσύνη
Επεκτάσιμες και κατανεμημένες προσεγγίσεις για την εκμετάλλευση της κρυμμένης γνώσης στο περιεχόμενο που συνεισφέρουν χρήστες, μέσω της μαζικής διαχείρισης των διαθέσιμων δεδομένων και δημιουργία ενός βελτιστοποιημένου στρώματος “Νοημοσύνης”, που ονομάζεται επίσης Συλλογική Νοημοσύνη, η οποία μετατρέπει το μεγάλης κλίμακας και φτωχά δομημένο περιεχόμενο του δικτύου και των social media σε ουσιαστικά θέματα, ενότητες, μετρήσεις, κοινωνικές συνδέσεις και εκδηλώσεις.
Ευρετήρια και αναζήτηση πολυμέσων μεγάλης κλίμακας
Ανάπτυξη επεκτάσιμων μεθόδων για την εφαρμογή αναζήτησης εικόνων με βάση το περιεχόμενό τους σε ογκώδεις συλλογές εικόνων.
Δικτυακή ανάλυση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων
Ανάλυση των συσχετίσεων και δικτυακών αλληλεπιδράσεων μεταξύ των χρηστών των social media με στόχους την κατανόηση λανθανουσών δομών και λειτουργιών, συλλογικών συμπεριφορών και των προφίλ χρηστών. Οι μέθοδοι περιλαμβάνουν την ανίχνευση και το χαρακτηρισμό κοινοτήτων πάνω σε εξελισσόμενα δίκτυα (π.χ. ροές των retweets και των απαντήσεων στο Twitter) και την ενσωμάτωση μεθόδων για την ταξινόμηση των χρηστών.
Εξόρυξη της πραγματικότητας για την e-Διακυβέρνηση (Reality mining for eGovernance)
Μελετάμε μεθόδους για την εξαγωγή των διαφορετικών πλευρών λειτουργικότητας της πόλης βασιζόμενες στα δεδομένα που συνεισφέρουν οι mobile πολίτες. Ο στόχος μας είναι να μετατρέψουμε τους πολίτες σε ζωντανούς αισθητήρες της γειτονιάς τους και να εγκαθιδρύσουμε μια αμφίδρομη επικοινωνία και συνεργασία με τις τοπικές αρχές.
Ερμηνεία συμπεριφορών στην υγειονομική περίθαλψη με επίγνωση του πλαισίου (context-aware)
…Εξαγωγή συμπεριφοριστικών μοτίβων για την αναγνώριση προσωποποιημένης δραστηριότητας και για προσαρμοστικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης.
Υπολογιστική Όραση για Αναγνώριση Εκδηλώσεων, Παρακολούθηση, Επιτήρηση, Ασφάλεια
Προσεγγίσεις (σχεδόν) πραγματικού-χρόνου για την παρακολούθηση και αναγνώριση νέων εκδηλώσεων σε βίντεο επιτήρησης και βίντεο από πλήθη. Χωροχρονικός εντοπισμός γεγονότων και ανωμαλιών.
—
Αντίστοιχες δραστηριότητες αναπτύσσουν ελληνικά πανεπιστήμια που συμμετέχουν σε συνεργασίες για την διεκπεραίωση ευρωπαϊκών έργων ανάλογης υφής. Ένα τέτοιο έργο που συντόνισε το ε.κ.ε.τ.α. είναι το SocialSensor, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από την ευρωπαϊκή ένωση με 9.639.593 ευρώ, εκ των οποίων το ε.κ.ε.τ.α. εισέπραξε 1.341.526 ευρώ3. Αντιγράφουμε την περιγραφή του SocialSensor project από την σελίδα του Ινστιτούτου Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών του ε.κ.ε.τ.α.:
Οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν πλέον μια σύγχρονη πραγματικότητα που αφορά όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, επιχειρήσεων και δημόσιων οργανισμών. Για παράδειγμα, τα σύντομα μηνύματα που ανταλλάσσονται στο twitter έπαιξαν μεγάλο ρόλο στις πρόσφατες εξελίξεις στις Αραβικές χώρες, το Flickr και YouTube αποτελούν πλούσιες φωτογραφικές και video συλλογές που βασίζονται αποκλειστικά σε χρήστες, και ενδεικτικά στο Facebook εμφανίζονται κάθε μήνα 30 δις αναρτήσεις (σύνδεσμοι, φωτογραφικά άλμπουμ, status updates). Είναι πλέον φανερό πως ό,τι γίνεται στον πραγματικό κόσμο καταγράφεται και σε πραγματικό χρόνο από τους χρήστες των κοινωνικών δικτύων που δημιουργούν περιεχόμενο, το σχολιάζουν και το συζητούν μεταξύ τους. Είναι επίσης σημαντικό ότι τα κοινωνικά δίκτυα και οι εφαρμογές πέρα απ΄ τις εφαρμογές δικτύωσης, διασκέδασης και ενημέρωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως πηγή πλούσιας πληροφορίας που μπορεί να είναι χρήσιμη για πληθώρα άλλων εφαρμογών.
[…] Στο έργο θα αναπτυχθούν τεχνικές για την ανάλυση, την ενοποίηση και την γρήγορη αναζήτηση του περιεχομένου που δημιουργούν οι χρήστες, ώστε να εξάγεται χρήσιμη πληροφορία για διαφορετικές εφαρμογές. Καινοτόμες λύσεις […] θα συνθέσουν μια πλατφόρμα λογισμικού που θα αναζητά και θα αναλύει το περιεχόμενο του κοινωνικού ιστού, θα το συνδυάζει με επαγγελματικό περιεχόμενο και θα το παρουσιάζει σε πραγματικό χρόνo […]
Από το SocialSensor project προέκυψαν 130 δημοσιεύσεις, και 2 spin off εταιρίες. Τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν χρησιμοποιούνται από πλήθος εταιριών, κυβερνητικών οργανισμών και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Η έρευνα στο πεδίο φαίνεται να συνεχίζεται σε επόμενα έργα, όπως το REVEAL: REVEALing hidden concepts in Social Media4, με συνολικό budget 6.925.004 ευρώ, στο οποίο εκτός του ε.κ.ε.τ.α. συμμετέχουν και άλλα ελληνικά ιδρύματα όπως ο Δημόκριτος και το Athens Technology Center S.A. Στα πλαίσια του ευρωπαϊκού πλαισίου χρηματοδότησης Horizon H2020, το ε.κ.ε.τ.α. συμμετέχει στο project TRILLION: TRusted, CItizen – LEA coILaboratIon over sOcial Networks5 που ξεκινάει τον Σεπτέμβρη του 2015:
Η ιδέα της κοινοτικής αστυνόμευσης προωθεί την υλοποίηση καναλιών επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών και των Αρχών επιβολής του νόμου. Βοηθώντας στην εύρεση σχετικών πληροφοριών τακτικά, επιταχύνεται η ανίχνευση κινδύνων, καλυτερεύει η πρόληψη και δημιουργείται μια δυναμική που κινητοποιεί την συνεχή συνεργασία μεταξύ πολιτών και Αρχών.[…] Το υπηρεσιακό περιβάλλον του TRILLION δεν περιορίζεται στις περιόδους κρίσης, αλλά επεκτείνεται και πριν αυτές στη διαδικασία της έγκαιρης ανίχνευσης και αποφυγής κινδύνων.
Στη σελίδα της κομισιόν για το project trillion, αναφέρεται:
… Η προτεινόμενη έρευνα θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την εικονική διάσταση της “κοινοτικής αστυνόμευσης” (για παράδειγμα την αλληλεπίδραση μεταξύ πολιτών και αξιωματούχων της αστυνομίας μέσα από websites κοινωνικής δικτύωσης) και να αναλύει τις υποκείμενες κοινωνικές, πολιτισμικές, νομικές και ηθικές διαστάσεις.
Κάτι ανατριχιαστικό στην ιστορία είναι η συνειδητοποίηση - άλλη μία φορά – του πού πηγαίνουν οι φόροι και τα έσοδα του δημοσίου που κυρίως εμείς οι εργάτριες και οι εργάτες πληρώνουμε στα ευρωπαϊκά κράτη. Δεν είναι πολύ ευχάριστος συνδυασμός; Πρώτα καταθέτουμε την δική μας εμπειρία σε μορφή data στις διαδικτυακές μηχανές και μετά χρησιμοποιούνται τα δικά μας πάλι λεφτά, που έχουμε πληρώσει μέσω της άμεσης και έμμεσης φορολογίας, για να αναλυθεί η δική μας εμπειρία. Για να γίνουν επενδύσεις σε έργα που αναπτύσσουν εργαλεία με σκοπό την επιτήρηση, τον έλεγχο, την μαζική διαχείριση των υπηκόων.
… αναλύοντας αυτά που δεν τους ανήκουν.
Έστω αυτά τα ελάχιστα παραδείγματα είναι αρκετά για να μας πείσουν για τα υψηλά επίπεδα “ενδιαφέροντος” για τη συλλογή και ανάλυση του περιεχόμενου που συνεισφέρουν οι χρήστες των μηχανών κοινωνικής δικτύωσης. Όσον αφορά τις ενδεχόμενες χρήσεις των αναπτυσσόμενων εργαλείων, θα αναφερθούμε σε μια δημοσίευση που έγινε στα πλαίσια του SocialSencor, όπου ως παράδειγμα χρησιμοποιήθηκε η εξέγερση της τουρκικής νεολαίας το καλοκαίρι του 2013. Μια κοινωνική έκρηξη που σαν αρχή της είχε την υπεράσπιση του πάρκου Gezi, στην άκρη της πλατείας Taskim, από την καταστροφή του. Μεταφράζουμε κάποια τμήματα της δημοσίευσης, στην οποία παρουσιάζεται η λειτουργία και η χρησιμότητα των εργαλείων ανάλυσης σε γεγονότα μεγάλης κλίμακας, όπως μία κοινωνική εξέγερση.
[…] Το περιγραφόμενο λογισμικό υποστηρίζει διαμορφώσιμη, στοχευμένη ανίχνευση (crawling) και τη δημιουργία ευρετηρίου (indexing) πολυμεσικού κοινωνικού περιεχομένου σε συνδυασμό με την ανάλυση σε πραγματικό χρόνο και περιληπτική παρουσίαση. Θα αξιολογήσουμε το λογισμικό σε μια μεγάλης κλίμακας μελέτη, γύρω από τα γεγονότα του #OccupyGezi. […]
Ξεκινήσαμε την άσκηση ανίχνευσης στις 4 Ιουνίου και συνεχίσαμε μέχρι τις 17 Ιουλίου. Η ανίχνευση διεξήχθη γύρω από ένα σύνολο επιλεγμένων λέξεων-κλειδιών και ένα μικρό αριθμό επιλεγμένων λογαριασμών στο Facebook και το YouTube. […]
Συνολικά 16.785.785 πληροφοριακά αντικείμενα (Items) (συμπεριλαμβανομένων των retweets) συγκεντρώθηκαν και 319.095 αντικείμενα πολυμεσικού περιεχομένου στο διάστημα 1 Ιουλίου έως 17 Ιουλίου.
Η εικόνα παρουσιάζει την προβολή πάνω σε χάρτη των γεγονότων με διαφορετικά επίπεδα μεγέθυνσης (με βάση το υποσύνολο των εικόνων με γεωγραφικές ετικέτες). Από την εικόνα, είναι εμφανές ότι παρόλο που τα γεγονότα ήταν ιδιαίτερα έντονα στην Istanbul (και συγκεκριμένα στο πάρκο Gezi), υπήρχε αξιοσημείωτη δραστηριότητα και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Τουρκίας και ακόμα και σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής.
[…] Η αξιολόγηση του ανιχνευτή (crawler) στο πλαίσιο των #OccupyGezi γεγονότων αποδεικνύει ότι είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την συλλογή ποικίλου περιεχομένου απ’ τα κοινωνικά δίκτυα και την περιήγηση και αναζήτηση σε αυτό με πολλαπλούς τρόπους.
Ως ένα άλλο “παράδειγμα” προς ανάλυση χρησιμοποιείται συχνά η αραβική άνοιξη, για την οποία υποστηρίζεται από τον δυτικό κόσμο ότι τα social media έπαιξαν κεντρικό ρόλο. Πολλές εργασίες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια από ακαδημαϊκά και κρατικά ιδρύματα για την μελέτη της χρήσης των διαδικτυακών μήντια στις κοινωνικές επαναστάσεις του αραβικού κόσμου. Πολλοί δυτικοί χαρακτήρισαν την αραβική άνοιξη ως twitter ή facebook revolution. Ένα άρθρο στη σελίδα του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον με τίτλο “Νέα μελέτη ποσοτικοποιεί την χρήση των social media στην Αραβική Άνοιξη” ξεκινάει ως εξής:
Στον 21ο αιώνα, η επανάσταση μπορεί να μην μεταδοθεί μέσω της τηλεόρασης (may not be televised) – αλλά πιθανόν να μεταδοθεί μέσω tweets, blogs, γραπτών μηνυμάτων και να οργανωθεί μέσω Facebook, όπως φαίνεται από την πρόσφατη εμπειρία.
Αυτές και αυτοί που εξεγέρθηκαν όμως στον αραβικό κόσμο δεν περίμεναν το facebook για να το αποφασίσουν, ούτε το twitter για να μάθουν ότι απέναντί τους θα έχουν όπλα και τανκς. Αν αυτά τα μέσα χρησιμοποιήθηκαν – κυρίως για το άνοιγμα προς τον έξω κόσμο και τη δημοσιοποίηση αυτού που συνέβαινε εκεί – δεν σημαίνει ότι τα χρησιμοποίησαν για οργανωθούν ή ότι χωρίς αυτά δεν θα μπορούσαν. Στους υπηκόους του δυτικού κόσμου, έκανε περισσότερη αίσθηση η χρήση των social media παρά αυτό το ίδιο που συνέβαινε. Όχι η ίδια η εξέγερση, αλλά ο τρόπος με τον οποίο υποτίθεται ότι έγινε: μέσω social media. Το μήνυμα ταυτίστηκε με το μέσο και το μήνυμα έχασε τη σημασία του. Το να αναπαράγεται η άποψη ότι αυτό είναι όλο – δηλαδή ότι η κοινωνική εξέγερση γίνεται στον 21ο στους servers μιας ή περισσότερων εταιριών – είναι μια μηντιακή αποτύπωση της πραγματικότητας, αλλά όχι η ίδια η πραγματικότητα. Η αντίληψη αυτή που καλλιεργείται, βολεύει για την εφαρμογή των τεχνικών της εξουσίας. Η αντίληψη ότι υπάρχουν ανεξάρτητα μέσα επικοινωνίας που είναι τα social media, δεν είναι δική μας. Οι ίδιοι οι οποίοι αναπτύσσουν μηχανισμούς για την αναπαραγωγή του κοινωνικού ελέγχου (και δεν το κρύβουν) είναι αυτοί που προμοτάρουν περισσότερο τέτοιου είδους ιδεολογίες. Και αυτοί είναι που θέλουν να πείσουν ότι το να γράφεις στα κιτάπια μιας εταιρίας είναι εναλλακτικό, είναι ανεξάρτητο, είναι επαναστατικό. Δεν υποστηρίζουμε ότι ήταν λάθος να χρησιμοποιηθούν τα social media, τα τηλέφωνα, τα email, τα blogs από αυτές και αυτούς που κατέβηκαν στους δρόμους στις αραβικές χώρες εν μέσω κοινωνικής επανάστασης. Αυτό που λέμε είναι ότι τόσος θόρυβος από ανθρώπους που βρίσκονται στο στρατόπεδο των τεχνικών της εξουσίας, γίνεται ενοχλητικός. Την επόμενη φορά που θα ακούσουμε ότι μια κοινωνική εγέγερση γίνεται μέσα από τα social media, σίγουρα θα πρέπει να είμαστε περισσότερο καχύποπτες όσον αφορά την πλευρά που υποστηρίζει έναν τέτοιο ισχυρισμό. Μήπως είναι οι ίδιοι που χρησιμοποιούν τις κυβερνομηχανές για την ανάλυση της κοινωνικής κίνησης; Αν εμείς πιστέψουμε ότι τα πράγματα γίνονται έτσι, τόσο το καλύτερο για την άλλη πλευρά. Και εάν η αραβική άνοιξη ή άλλες κοινωνικές εκρήξεις και η σχέση με τα social media αυτών που εξεγέρθηκαν, έχει αναλυθεί πλέον εκατοντάδες φορές, εκ των υστέρων, ο στόχος – όπως φαίνεται και από έργα τύπου SocialSensor – είναι τελικά η ανάλυση (real-time) σε πραγματικό χρόνο, ώστε η επόμενη επανάληψη τέτοιων γεγονότων να είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμη από τους οργανισμούς που διαθέτουν τις κατάλληλες μηχανές και τα κατάλληλα μέσα.
Οι μηντιακοί μηχανισμοί μπροστά από τις κοινωνικά δικτυωμένες οθόνες
Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι στα πλαίσια της φετιχιστικής κυβερνο-έκθεσης – για την οποία μιλήσαμε νωρίτερα – η ψήφος είναι η πρώτη που γίνεται αντικείμενο ανάρτησης στους ηλεκτρονικούς τοίχους. Ενώ οι δημοσκόποι δηλώνουν ότι όλο και περισσότερο ο κόσμος δεν είναι διατεθειμένος να τους αποκαλύψει την ψήφο του ή τους κλείνει το τηλέφωνο στα μούτρα, ο ηλεκτρονικός τοίχος ως δια μαγείας δίνει όλες τις απαντήσεις.
Παρά την ανάπτυξη εργαλείων ανάλυσης των κοινωνικών δικτύων και όλες τις σχετικές προθέσεις6 στις περισσότερες περιπτώσεις αρκεί η εγγενής μηντιακή λειτουργία των κοινωνικών δικτύων για την μαζική ψυχοσυναισθηματική διαχείριση των υπηκόων. Ιδίως όταν πρόκειται για θέματα που κινούνται στη σφαίρα των συνηθισμένων, καθημερινών και ακίνδυνων δραστηριοτήτων, η λειτουργία των social media είναι ανάλογη με αυτή των παραδοσιακών μήντια, αλλά με τρόπο πιο σύγχρονο, που ταιριάζει στην εποχή που η πληροφορία και η πληροφοριοποίηση καλπάζουν. Δεν χρειάζονται έξτρα μηχανές.
Ένα πρόσφατο, χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το θρυλικό ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 και η χρήση του twitter από τους ηλεκτρονικούς ψηφοφόρους υπό το topic #greferendum. Το twitter επί δημοψηφίσματος Τσίπρα χρησιμοποιήθηκε σαν όπλο για την σύγχρονη ελληνική επανάσταση απέναντι στους κακούς ευρωπαίους δανειστές.
Μια εταιρία παρακολούθησης και ανάλυσης κοινωνικών δικτύων με το όνομα talkwalker (στα πλαίσια της διαφήμισης των υπηρεσιών που παρέχει) δημοσίευσε μία μελέτη των δύο τάσεων για το δημοψήφισμα με βάση στοιχεία που εξήγαγε από το twitter. Για την πλευρά των αναλυτών και αυτών που υπηρετούν τέτοιες μελέτες μπορούν να επιβεβαιώσουν την ασφάλεια με την οποία κινείται το εικονικό πλήθος με βάση τους κανόνες του θεάματος. Εμείς με λύπη μας παρατηρούμε την τραγικό εικονικό αντικατοπτρισμό της κοινωνικής συναισθηματικής και διανοητικής κατάπτωσης.
Σύμφωνα λοιπόν με την μελέτη, τα #όχι είχαν ισχυρό προβάδισμα στην ελλάδα και παγκοσμίως ήδη από την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος. Παρόλα αυτά τα #ναι ξεπέρασαν τα #όχι στα ελληνικά twitter accounts μόλις επιβλήθηκαν τα capital controls. Μετά όμως απ’ την ομιλία του Τσίπρα στην τηλεόραση, αφού ο πρωθυπουργός κοίταξε τον κόσμο στα μάτια (..!!), οι πολίτες ησύχασαν και τα #όχι πήραν ξανά τα πάνω τους. Στο κείμενο που δημοσίευσε το τμήμα marketing της εταιρίας talkwalker γράφονται τα εξής:
Ο Τσίπρας και ο Βαρουφάκης με την δραστηριότητα τους στα social media φαίνεται να ηγούνται του debate, παράγοντας περισσότερη συζήτηση και θόρυβο από τον Γιούνκερ και την Λαγκάρντ. Ο Αλέξης Τσίπρας είναι οκτώ φορές πιο κοινωνικά ενεργός από τον Jean Claude Juncker και παράγει τρεις φορές περισσότερη κοινωνική εμπλοκή (engagement). Το tweet του Βαρουφάκη: “Η δημοκρατία δικαιούται μία ώθηση στα ευρωπαϊκά ζητήματα, εμείς απλώς την παραδώσαμε, ας αποφασίσει ο κόσμος, αστείο το πόσο ριζοσπαστική ακούγεται αυτή η ιδέα” έγινε retweed από άλλους λογαριασμούς περισσότερες από 10.500 φορές και χαρακτηρίστηκε ως αγαπημένο περισσότερες από 6.800 φορές. Το tweet του Τσίπρα: “Η αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού απέναντι στους εκβιασμούς και την αδικία στέλνει ένα μήνυμα ελπίδας και περηφάνιας σε όλη την Ευρώπη” έγινε retweet περισσότερες από 4.800 και χαρακτηρίστηκε ως αγαπημένο 3.200 φορές. Συνολικά, ο Τσίπρας κάνει εκείνη την περίοδο 37 tweets που χρησιμοποιούν το #NO hashtag, τα οποία οδηγούν σε 18 χιλιάδες retweets, δίνοντας έτσι ώθηση στην καμπάνια για το #όχι.
Τελευταίος και καταϊδρωμένος σε αυτόν τον αγώνα πολιτικής υψηλού επιπέδου και αναβαθμισμένης ποιότητας, έρχεται ο Γιούνκερ, με το δικό του tweet (που δεν έμεινε καν στην ιστορία για να το αναπαράγουμε) να έχει γίνει μόνο 2.240 φορές retweet και 1.390 φορές αγαπημένο.
Το twitter προσέφερε σε όλους και όλες την άνεση να εκφράσουν την γνώμη τους, χωρίς αναστολές. Αφού το λέει και το τάδε δημόσιο πρόσωπο, αφού το λέει και ο Βαρουφάκης και ο Τσίπρας και οι φίλοι μου επίσης, θα το πω και εγώ! Και όταν υπάρχει τόσο μαζικό κίνημα από tweets, γίνεται έκρηξη στον κυβερνοχώρο και το σύστημα δεν αντέχει τόσα κάγκελα που μαζεύονται και την τόση ελεύθερη έκφραση της κοινής γνώμης, μη διαμεσολαβημένης από τα κανάλια. Και τότε τα θεμέλια του καπιταλισμού δεν αντέχουν άλλο και αναγκάζεται να κάνει ένα βήμα πίσω. Έτσι και επί δημοψηφίσματος, η επαναστατική έκφραση στο twitter, έριξε όλα τα αντιεργατικά μέτρα του μνημονίου και αύξησε τον βασικό μισθό. Τελικά, ήταν σαν σχεδόν σαν να μην χρειαζόταν καν το ίδιο το δημοψήφισμα για να τα πετύχει όλα αυτά. Συνειδητοποιήσαμε ότι αυτό το ελεύθερο μέσο βοηθάει τον κόσμο να αγωνίζεται τόσο απλά, όσο εύκολα τα βρίσκουν όλοι και συνεννοούνται υπό την “πανανθρώπινη αξία” της εθνικής ενότητας!
Τα κοινωνικά δίκτυα έδωσαν τη χαρά στον δικτυωμένο κόσμο να νιώθει ότι η ενημέρωσή του έγινε με τρόπο ανεξάρτητο από τα κανάλια, από τον Πρετεντέρη και την Τρέμη που προμόταραν το “ναι” εις βάρος του λαού. Η ψυχοσύνθεση του έλληνα εκφράστηκε ελεύθερα: “θα τους δείξουμε εμείς τους παλιογερμανούς #όχι!” Έτσι, μετά το μεγάλο ναυάγιο της συμφωνίας (#greekment στη γλώσσα του twitter) που θα εισήγαγε το νέο μνημόνιο, έγινε το μοναδικό: το διαδίκτυο ταράχθηκε από την έκρηξη ενός νέου hashtag που δήλωνε ευθέως ότι πρόκειται για πραξικόπημα: #ThisIsACoup. Το hashtag δημιουργήθηκε από έναν καθηγητή φυσικής στην Βαρκελώνη που έγραψε στις 12 Ιουλίου:
Η πρόταση του Eurogroup είναι ένα πραξικόπημα εναντίον του ελληνικού λαού #ThisIsACoup #Grexit
…και μπήκε στα παγκοσμίως top του twitter, φτάνοντας μέχρι τα τηλεοπτικά κανάλια και τις μεγάλες εφημερίδες.
Επομένως, από τις 2 Ιουλίου που γινόταν χαμός με το “#NO, θα της δείξουμε εμείς της μαντάμ Μέρκελ”, όταν ο Σόιμπλε ο ίδιος είχε τρομάξει με αυτά που γραφόταν, φτάσαμε στις 12 Ιουλίου που το #ThisIsACoup συντάραξε τον πλανήτη. Κάποιος έγραψε σε ένα διαδικτυακό comment σε σελίδα τηλεοπτικής εκπομπής: “Εδώ και κάνα 2ωρο είναι πρώτο στον κόσμο. Αυτή τη στιγμή τρώνε παγκόσμιο κράξιμο οι Γερμανοί”. Αυτό λοιπόν! Και έτσι η δικτυωμένη μάζα κατάφερε να πέσει θύμα ψυχολογικής διαχείρισης από τον ίδιο της τον εαυτό. Πρόκειται για κάτι που η παντοδύναμη τηλεόραση δεν μπορεί να κάνει με τόσο έντεχνο τρόπο. Η μετάβαση από το θα-τους-δείξουμε-εμείς στο κοίτα-τι-μας-κάνουνε δεν είναι κάτι το πρωτοφανές για τον ελληνικό μικροαστισμό και τις ιδεοληψίες του. Όμως, καθώς αυτή η δυναμική επικυρώνεται από ένα μέσο που εμφανίζεται μάλιστα σαν εναλλακτικό, προκύπτει η αυτοεπιβεβαίωση και ενίσχυση του γενικευμένου μικροαστισμού. Αυτά τα λέμε έχοντας άγνοια του ποιοι ακριβώς μηχανισμοί μπορεί να έχουν δράσει από πίσω7 αλλά φαίνεται ότι τα κοινωνικά δίκτυα αποδεικνύονται επαρκή για το ρόλο της μαζικής ψυχολογικής διαχείρισης των δικτυωμένων. Στο νέο μηντιακό παράδειγμα, γεμίζουν το κενό της ψυχολογικής διαχείρισης των τηλεθεατών.
Πολλή αθόρυβη φασαρία (σε μορφή πληροφορίας) και πολλή διανοητική ένδεια. Πρόκειται για τον τρόπο που έχουν οι διαδικτυακές μηντιακές μηχανές να ρίχνουν τους “συμμετέχοντες” στο βούρκο της απλοϊκότητας του ηλεκτρονικού πλήθους. Με εικονικά έμπρακτο μάλιστα τρόπο: tweets, retweets, uploads, likes… Αυτό είναι διαφορετικό από τον τρόπο των παραδοσιακών μήντια που φημίζονται για την παθητικότητα στην οποία υποβάλουν το κοινό. Η εμπλοκή των χρηστών των κοινωνικών δικτύων τους κάνει πιο ένθερμους υπερασπιστές των πληροφοριών που δέχονται και εκπέμπουν μέσα από το εξατομικευμένο ηλεκτρονικό σύμπαν τους, γιατί νοιώθουν ότι είναι δικές τους πληροφορίες ή του κοινωνικού τους κύκλου· γιατί νοιώθουν ότι κλείνοντας την tv κάνουν κάτι διαφορετικό. Προηγουμένως όμως κάθε πληροφορία, πριν δημοσιευθεί, έχει προσαρμοστεί στους τρόπους και στο πλαίσιο του νέου μέσου. Η εμπλοκή στις διαδικασίες της πληροφόρησης δεν αλλάζει ουσιαστικά το περιεχόμενο, όχι μόνο επειδή οι κοινωνικές σχέσεις δεν αλλάζουν μηντιακά, αλλά και επειδή υπάρχει στη μέση μια μηντιακή μηχανή που θέτει και αυτή τους δικούς της όρους, καθώς μεσολαβεί την επικοινωνία. Που δεν αλλάζει τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά – ως μήντιο που είναι – επιταχύνει, αναπαράγει και ενισχύει τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ιδεολογίες.
Δεν αμφιβάλλουμε ότι οι σύγχρονες δυνατότητες της τάξης μας είναι πολύ περισσότερες από αυτές που ήταν παλιότερα, ώστε είναι αδύνατο πια να υφίσταται την τηλεοπτική “ενημέρωση”. Έτσι οι νέες μηντιακές μηχανές επιχειρούν να καλύψουν τη δυναμική αυτή, μεταφέροντας τους παλιούς μηχανισμούς μεσολάβησης και επεκτείνοντας τους δικούς τους. Τα εργαλεία ανάλυσης υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν και να ενισχύουν τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις, να επικυρώνουν ό,τι κινείται στο πλαίσιο της κυρίαρχης ιδεολογίας, ή για να εντοπίζουν τις αποκλείσεις από τα συνηθισμένα κοινωνικά μοτίβα.
Οι πράξεις, οι σκέψεις και οι αρνήσεις των σύγχρονων εργατών και εργατριών δεν μπορούν να αφομοιωθούν όπως η κυρίαρχη ιδεολογία, αλλά μπορούν να μελετώνται και να ελέγχονται σαν κοινωνικές “ανωμαλίες”. Η επιστράτευση από την πλευρά της κυριαρχίας μηχανισμών καταγραφής, συλλογής και ανάλυσης της κοινωνικής εμπειρίας στοχεύει στον εντοπισμό, έλεγχο, καταστολή και χειραγώγηση των σύγχρονων αρνήσεων.
Αν το κυβερνοκράτος των αφεντικών προσπαθεί να αξιοποιήσει κάθε δυνατότητα εισβολής στη ζωή μας και υποκλοπής της σε μορφή πληροφοριών, δεν θα είμαστε εμείς που θα διαμαρτυρηθούμε για την κατάργηση της “ιδιωτικότητάς” μας με την αστική της έννοια. Αλλά αντί να παραδώσουμε την καθημερινή μας εμπειρία προς ανάλυση από τους τεχνικούς της εξουσίας, θα αρνηθούμε να την τεμαχίσουμε και να την μετατρέψουμε σε μορφή δεδομένων. Απέναντι στις κυβερνομηχανές πρέπει να είμαστε έτοιμες και έτοιμοι να υπερασπιστούμε την αυτονομία της τάξης μας.
Shelley Dee
cyborg #04 – 10/2015
- Ένα εκατομμύριο terabyte ή αλλιώς ένα δισεκατομμύριο gigabyte. ↩︎
- Σύμφωνα με πληροφορίες από την επίσημη σελίδα του, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), ιδρύθηκε το 2000 και είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που εποπτεύεται απ’ τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) του υπουργείου παιδείας, έρευνας και θρησκευμάτων. Το ΕΚΕΤΑ έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 1.000 ερευνητικά έργα (με συνολικό προϋπολογισμό που ξεπερνάει τα 423 εκατομμύρια ευρώ και με περισσότερες από 1.100 διεθνείς συνεργασίες) χρηματοδοτούμενα από την ευρωπαϊκή ένωση, μεγάλες βιομηχανίες του εξωτερικού (ευρώπη, ασία και αμερική) και το ελληνικό δημόσιο μέσω της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας. ↩︎
- Έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιες εταιρίες, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα συμμετείχαν επίσης στο social sensor: Yahoo Iberia SL (Spain), IBM – Science and Technolgy LTD (Israel), Alcatel – Lucent Bell Labs (France), Deutsche Welle (Germany), University of Klagenfurt (Austria), University of Koblenz-Landau (Germany), The City University London (United Kingdom), Athens Technology Center SA (Greece), German Research Center for Artificial Intelligence GmbH (Germany), JCP-Consult SAS (France) ↩︎
- “Αποκαλύπτοντας κρυμμένες έννοιες στα social media”. ↩︎
- Έμπιστος πολίτης – συνεργασία με Υπηρεσίες Επιβολής Νομιμότητας μέσω κοινωνικών δικτύων. ↩︎
- Το University of Warwick, το City University of London σε συνεργασία με το ελληνικό ε.κ.ε.τ.α. ασχολήθηκαν με την ανάπτυξη ενός λογισμικού για την πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος των βρετανικών εκλογών μέσω του twitter. Η ανάπτυξη του λογισμικού ξεκίνησε στο SocialSensor και συνεχίζεται στο ευρωπαϊκό project REVEAL. Ο καθηγητής Steve Schifferes του City university δήλωσε σχετικά: Τα social media είναι πλέον κεντρικά στο πώς ο κόσμος καταναλώνει τα νέα γύρω από τις εκλογές. Αυτή η πρωτοποριακή έρευνα θα μας δώσει βαθύτερη επίγνωση του πώς οι άνθρωποι αναπτύσσουν τις δικές τους αντιλήψεις πέρα από την παραδοσιακή ατζέντα των ειδησεογραφικών μήντια και μπορεί να μας δώσει την δυνατότητα να εντοπίζουμε εγκαίρως τάσεις που μπορεί να επηρεάσουν το συνολικό αποτέλεσμα των εκλογών. ↩︎
- Υπάρχουν ομολογημένες ενδείξεις για την δράση τέτοιων μηχανισμών. Στην έκθεση του έλληνα πρέσβη στην Ουάσιγκτον που δημοσίευσε η εφημερίδα καθημερινή στις 27/9/15 αναφέρεται:
Αμερικάνος αξιωματούχος [..] παρότρυνε Αθήνα αποφύγει αντιπαραταχθεί μετωπικά με το Βερολίνο (βλ. λεκτικές επιθέσεις, καμπάνια σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης) ↩︎