Σαν όρος το 4η βιομηχανική επανάσταση δεν θα πρέπει να ήταν ανοικείος στους ειδικούς. Αλλά η πρόσφατη σύναξη των “κυρίων” του κόσμου στο ελβετικό Davos (μετά τον καλεσμένων τους: ο έλληνας πρωθ. ανήκει στους δεύτερους και σίγουρα όχι στους πρώτους!) έδωσε μια ώθηση – στην ορολογία, όχι στην ίδια την επανάσταση1. Η ίδια η μέτρηση (“1η”, “2η”, “3η”… “4η) είναι χρήσιμη, αλλά για τους ανάποδους λόγους απ’ αυτόν που βολεύει τους επίσημους καταμετρητές. Οι οποίοι απλά θέλουν να καθησυχάσουν: things as they go…
Για ορισμένες απ’ τις προβλέψεις / προφητείας γράφουμε αλλού2. Από τεχνική άποψη (κι αυτό είναι που δίνει το νούμερο “4”) οι εξελίξεις είναι σαφώς συνέχεια, επιτάχυνση και αναγωγή εις την Ν των εξελίξεων της “3ης”, δηλαδή της γενίκευσης του βιο/πληροφορικού μοντέλου. Και όντως, έρχονται (ή είναι ήδη εδώ) αξιοσημείωτες τεχνικές εφαρμογές που, δεν χωράει αμφιβολία, θα αλλάξουν πολλά πάνω στα αρκετά που έχουν ήδη αλλάξει, χωρίς να έχουν τύχει την πολιτικής προσοχής ανάλυσης που θα έπρεπε.
Πρώτα απ’ όλα (κατ’ εμάς) τα ρομπότ οικιακής (ή και εμπορικής) χρήσης, “έξυπνες μηχανές” που θα γίνουν (ανάλογα και με την πτώση της τιμής τους ανά κομμάτι) μέρος της καθημερινής ζωής, το ίδιο γρήγορα που έγιναν τέτοια τα “κινητά” (ήδη smartphones και πολύ σύντομα καθολικά τηλεχειριστήρια “διαχείρισης” της καθημερινότητας). Να θυμίσουμε, σ’όσους / όσες δεν το έχουν προσέξει, ότι τα κινητά πέρασαν από 4 φάσεις εξέλιξης μέσα στην ίδια (ανθρώπινη) γενιά· μια ταχύτητα τεχνολογικών βελτιώσεων χωρίς ιστορικό προηγούμενο.
Τα ρομπότ καθημερινής χρήσης, είτε για το σπίτι, είτε για το γραφείο, είτε για το μαγαζί, ρομπότ δηλαδή που ξεφεύγουν πια απ’ την ως τώρα αποκλειστικότητα των μεγάλων βιομηχανικών εγκαταστάσεων, είναι πράγματι προ των πυλών. Είτε σαν οικιακοί βοηθοί, είτε σαν παρέα, είτε σαν πολυμηχανήματα – συντονιστές του ηλεκτρο/ψηφιακού οικοσυστήματος των υπόλοιπων οικιακών συσκευών, είτε σαν ατραξιόν, είτε σαν πωλητές, είτε πολλά απ’ αυτά ή όλα σε διάφορους συνδυασμούς… Είναι η μεγάλη αγορά, παγκόσμια· και, ταυτόχρονα, η μεγάλη ευκαιρία για την δυναμική συνεχόμενων βελτιώσεων, καινοτομιών. Υποθέτουμε πως οι επίδοξοι κατασκευαστές λογαριάζουν ότι τέτοιου είδους ρομπότ (με υψηλής ποιότητας προγραμματισμούς και ικανότητες) θα γίνουν τόσο απαραίτητα όσο το πλυντήριο ή το ψυγείο· και τόσο ελκυστικά όσο τα κατοικίδια ζώα. Τι άλλο για τον μέσο “πολίτη” του καπιταλιστικού 21ου αιώνα;
Στην ίδια πρώτη θέση, το internet of things. Το διαδίκτυο – των – πραγμάτων θα αποτελέσει ένα πυκνό δίκτυ επικοινωνιών – μεταξύ – συσκευών – καθημερινής – χρήσης (ακόμα και απλών πραγμάτων) μορφοποιώντας μια ισχυρή “ανεξαρτησία των μηχανών” – ανεξαρτησία έναντι ημών. Η εξέλιξη αυτή περιλαμβάνει τα πάντα: απ’ τις οικιακές μηχανές έως την επιτήρηση και των έλεγχο σε οτιδήποτε μπορεί να ονομαστεί “δημόσιος χώρος” με την παλιά έννοια. Αισθητήρες, αισθητήρες, αισθητήρες παντού, ακόμα και πάνω μας, στα ρούχα ή στο δέρμα μας· και, φυσικά, “ατομικό κέντρο” μέσα σ’ αυτό το πθκνό δίκτυ επικοινωνίας των πραγμάτων μεταξύ τους το προσωπικό τηλεχειριστήριο. Αν μια φορά νοιώθει κανείς χαμένος σήμερα χάσει (ή του κλέψουν) το smartphone του, θα νοιώθει έτσι εκατό και χίλιες φορές στην επικράτεια του internet of things. (Φυσικά, αυτά τα τηλεχειριστήρια θα είναι πια τόσο “έξυπνα” που θα γυρνούν μόνα τους στο “αφεντικό” τους, όσο μακρυά κι αν βρέθηκαν).
Παρόμοια, αλλά πιο αόρατες, ίσως όχι τόσο όσο τώρα, οι εφαρμογές των βιοτεχνολογιών και των νευροεπιστημών. Οι δυνατότητες “ατομικής επιτήρησης της υγείας” μέσω διάφορων wearable και μη είναι το πιο αισθητό (και εντυπωσιακό) τμήμα αυτής της παρέλασης, που είναι ήδη σε εξέλιξη. Ωστόσο σε ότι αφορά αυτά που λέγονται “υγεία”, “θεραπεία”, “αποκατάσταση” κλπ τα βήματα είναι ήδη πολύ μεγάλα (στην διάρκεια της “3ης”) και οι υποσχέσεις μπροστά είναι για άλματα.
Το ίδιο σε ότι αφορά τις τεχνολογίες υλικών, τα νέα υλικά, τις νανοτεχνολογίες. Η φυσική που μάθαμε στα σχολεία έχει γίνει ήδη απλά ένα κεφάλαιο στη φυσική της ανακάλυψης, αναζήτησης ή/και κατασκευής εντελώς νέων ιδιοτήτων σε μοριακή (ακόμα και υπομοριακή) κλίμακα.
Και παντού data, data, data! Τα δεδομένα μας πλημμυρίζουν ήδη, και είναι μόνο η διανοητική και αισθητική αδράνεια που εμποδίζει να καταλάβει ο “πολύς κόσμος” τις αλλαγές που έχουν συμβεί ήδη. Είναι μόνο η αρχή, καθώς η παραγωγή και η συγκέντρωση data έχει εδώ και χρόνια εκθετικούς ρυθμούς. Κι ακόμα δεν έχει γενικευτεί το internet of things.
Το περιληπτικό και πρόχειρο “σημείωμα” που κατατέθηκε στην σχετική με την 4η βιομηχανική επανάσταση ημερίδα, στο Davos, λέει επ’ αυτού:
… Στον πυρήνα τους τα data αντιπροσωπεύουν μια μετα-βιομηχανική ευκαιρία. Η χρήση τους έχει μια χωρίς προηγούμενο συνθετότητα, ταχύτητα και παγκόσμια εγγύτητα. Καθώς οι ψηφιακές επικοινωνίες γίνονται πανταχού παρούσες, τα data θα κάνουν κουμάντο σ’ έναν κόσμο που σχεδόν ο καθένας και το καθετί θα είναι διασυνδεμένο σε πραγματικό χρόνο. Αυτό θα απαιτήσει αξιόπιστες, ασφαλείς και προσβάσιμες υποδομές υψηλού επιπέδου, στον πυρήνα του, και καινοτομία στα όριά του.
…
Ο υψηλός ρυθμός τεχνολογικών αλλαγών και εμπορευματοποίησης στη χρήση των ψηφιακών δεδομένων υπονομεύει την εμπιστοσύνη. Οι σχετικές εντάσεις μεγαλώνουν. Η ανησυχία για την κακή χρήση των ψηφιακών data μεγαλώνει διαρκώς. Επίσης αυξανόμενη είναι η γενική δημόσια δυσθυμία σχετικά με το τι ξέρουν “αυτοί” για εμάς, όπως επιβεβαιώνεται απ’ τις αποκαλύψεις του Snowden. Θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με την ιδιωτικότητα, την ιδιοκτησία, την παγκόσμια διακυβέρνηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα – ειδικά σχετικά με το ποιοί θα επωφεληθούν απ’ τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που δημιουργούνται πάνω στην αξιοποίηση των ψηφιακών data – είναι οι κύριες αβεβαιότητες που διαμορφώνουν και τις ευκαιρίες.
Ναι, δεν μπορούμε να πατήσουμε το πλήκτρο “pause” και να ξεχάσουμε αυτά τα ζητήματα.
…
Εκείνο που κανείς, είτε απ’ αυτούς που χαιρετίζουν την 4η βιομηχανική επανάσταση είτε απ’ αυτούς που την φοβούνται και απωθούν, δεν λέει είναι αυτή η απίστευτη (από ιστορική άποψη) συγκέντρωση κεφαλαίου που χαρακτηρίζει ήδη την “3η”, και – εφόσον έμεινε έξω απ’ την ενεργή, πρακτική, μάχιμη και αποτελεσματική αμφισβήτηση – θα προχωρήσει εκθετικά στην “4η”. Με την λέξη “κεφάλαιο” δεν εννοούμε μόνο τα λεφτά. Εννοούμε οτιδήποτε διαμορφώνει και ενισχύει τις σύγχρονες εξουσίες, στην κορυφή της ιεραρχικής πυραμίδας. “Πληροφορίες”, τεχνολογίες, ανθρώπινα μυαλά (τεχνικών και μη), δυνατότητες: μέσα απ’ την μυστικοποίηση, τον φετιχισμό (θετικό ή αρνητικό δεν κάνει διαφορά) των επιτευγμάτων και των εφαρμογών της “3ης”, η πραγματική ιδιοκτησία, ο πραγματικός έλεγχος, οι πραγματικοί προσανατολισμοί (των ερευνών) και οι κρισιμες αποφέσεις συγκεντρώνονται όλο και πιο συστηματικά σε (σχετικά) ελάχιστα “χέρια” – κι αυτό δεν έχει τίποτα συνωμοσιολογικό!! Γίνεται μπροστά στα μάτια μας, γίνεται με την ενεργητική συμμετοχή και την παθητική αδράνειά μας.
Χρωστάμε κάτι. Είτε η “4η” είναι ένα σκαλί πάνω απ’ την “3η”, είτε είναι η λογική εξέλιξη και συνέπειά της, χρωστάμε κάτι: την γνώση, την συνείδηση, την καθαρή άποψη που θα είναι (πραγματικά και όχι ευκαιριακά) ενάντια (στους “κυρίους” του κόσμου, στην εκμετάλλευση, στη βία τους). Οι επαρχιώτικες απωθήσεις, οι βλακώδεις ρουτινιάρικες βεβαιότητες, ο μικροαστικός εφησυχασμός, οι φαντασιώσεις των εθελόδουλων, τα μεταμοντέρνα καθημερινά “pause”, αυτά είναι στρουθοκαμηλισμός και δηλητήρια. Να αντικρύσουμε τον καπιταλιστικό 21ο αιώνα όπως είναι: αυτό μας αξίζει και του αξίζουμε. Μιλάμε όσο πιο δυνατά μπορούμε γι’ αυτό: είναι η αλλαγή παραδείγματος … στούμπε!!!
Z. S.
cyborg #05 – 02/2016
- Μέσα στους πολεμικούς σπασμούς που προκαλεί η εκ νέου μοιρασιά του πλανήτη και τους διαστήματος (πρόκειται γι’αυτό που επιμένουμε να ονομάζουμε 4ο παγκόσιο πόλεμο) οι καλεσμένοι στο φετεινό gathering του Davos είχαν πολύ πιο επείγοντα θέματα να κουβεντιάσουν, πίνοντας τα ουίσκια ή/και τις κόκες τους. Τα ζητήματα της “4ης βιομηχανικής επανάστασης” διαδραματίζονται ουσιαστικά σε μέρη που δεν έχουν έγνοιες του είδους “συρία”, “πρόσφυγες”, “κίνα”, κλπ. ↩︎
- Sarajevo νο 103, Φλεβάρης 2016, 4η βιομηχανική επανάσταση; εμείς το λέμε αναδιάρθρωση. ↩︎