Αγαπημένο θέμα της επιστημονικής φαντασίας (σε αυτό βασίζεται ολόκληρο το The Matrix) αλλά και συζητήσεων ανάμεσα στους «φιλοσόφους της νόησης»: τι θα γινόταν αν ένας εγκέφαλος μπορούσε να συντηρηθεί μέσα σε ένα βάζο με τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά ώστε να παραμένει «ζωντανός» ενώ ταυτόχρονα του παρέχονται ερεθίσματα μέσω ηλεκτροδίων; Μήπως θα ήταν όντως ένας εγκέφαλος με συνείδηση που θα ζούσε μέσα σε ένα είδος πλατωνικού σπηλαίου, μη έχοντας επίγνωση ότι οι εμπειρίες του είναι κατασκευασμένες ψευδαισθήσεις; Και θα έπρεπε όντως οι εμπειρίες του να αποκαλούνται ψευδαισθήσεις; Μήπως το ίδιο δεν συμβαίνει και με τους δικούς μας εγκεφάλους με τη μόνη διαφορά ότι το σώμα λειτουργεί ως διεπαφή για την παροχή ερεθισμάτων; Οπότε σε αυτή την περίπτωση ίσως θα έπρεπε να γίνεται λόγος για μια ψευδαισθησιακή φύση της ίδιας της πραγματικότητας. Βαθυστόχαστα ερωτήματα που φτιάχνουν καριέρες, οδηγούν σε πανεπιστημιακές έδρες και γεμίζουν τα ταμεία της μαζικής πολιτισμικής βιομηχανίας. Το γεγονός ότι προϋποθέτουν κάποιες καθόλου αυτονόητες προκείμενες (αυστηρός διαχωρισμός του σώματος από τη συνείδηση με έναν συνεπαγόμενο διαχωρισμό υποκειμένου – αντικειμένου ώστε να έχει καν νόημα μια τέτοια υπόθεση εργασίας) περνάει κατά κανόνα ασχολίαστο· παρόλο που τέτοια νοητικά πειράματα εύκολα ανοίγουν τον δρόμο προς έναν μεταμφιεσμένο σκοταδισμό. Σαν αυτόν του The Matrix…
Δεν θα παραμείνουμε σε αυτά υψίπεδα της φιλοσοφίας. Θα προσγειωθούμε στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα και σε πραγματικά πειράματα που διεξάγονται σε πραγματικά εργαστήρια. Λέγονται μικρο-εγκέφαλοι (minibrains) στην καθομιλουμένη και εγκεφαλικά οργανοειδή (cerebral organoids) σε μια πιο τεχνική ορολογία. Πρόκεται για πραγματικά, βιολογικά νευρωνικά δίκτυα που καλλιεργούνται στο εργαστήριο και μπορούν να παραμένουν ζωντανά για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Έχοντας καταφέρει να ελέγξουν τον τρόπο που αναπτύσσονται τα ανθρώπινα βλαστοκύτταρα (τα πρωταρχικά κύτταρα που, κατά την ανάπτυξη ενός εμβρύου, σταδιακά διαφοροποιούνται για να γίνουν εξειδικευμένα κύτταρα) οι νευροβιολόγοι μπορούν πλέον να τα κατευθύνουν έτσι ώστε να εξελιχθούν σε νευρικά κύτταρα, τα οποία όχι μόνο παραμένουν ζωντανά, αν τους παρέχονται θρεπτικά συστατικά, αλλά σχηματίζουν και δίκτυα ή ακόμα και δομές που μοιάζουν με αυτές του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η τεχνολογία είναι σχετικά πρόσφατη, αλλά σημειώνει εντυπωσιακές προόδους. Το διάστημα ζωής αυτών των μικρο-εγκεφάλων έχει επιμηκυνθεί αρκετά ώστε σήμερα κάποιοι από αυτούς μπορούν να γιορτάζουν πλέον τα πρώτα τους γενέθλια. Ένας χρόνος στο βάζο! Οι τεχνικές που τους κατευθύνουν να εξελιχθούν προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις γίνονται κι αυτές όλο και πιο ακριβείς. Μερικοί από αυτούς έχουν μάλιστα εμφυτευτεί σε εγκεφάλους τρωκτικών όπου μπορούν να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Προς το παρόν, δεν έχουν εντοπιστεί διαφορές στη συμπεριφορά και στις ικανότητες αυτών των «χιμαιρικών» τρωκτικών· κανένα ποντικάκι δεν έχει καταφέρει ακόμα να απαγγείλει Ρεμπώ.
Υποτίθεται ότι τέτοιες έρευνες γίνονται για την καλύτερη μελέτη ασθενειών του εγκεφάλου. Κι όντως ενδέχεται να αποδειχθούν χρήσιμα εργαλεία. Βέβαια έχει ανακινηθεί και μια ηθική συζήτηση σχετικά με τη φύση αυτών των οργανοειδών. Έχουν συνείδηση; Ποιο είναι το μέγεθος και ο βαθμός πολυπλοκότητας πέρα από τα οποία θα πρέπει να μιλάμε για ενσυνείδητα όντα που ίσως να αισθάνονται πόνο; Θα πρέπει να καταρτισθεί ένας ηθικός κώδικας συμπεριφοράς ανάλογος με εκείνον που διέπει τα πειράματα σε ζώα; Συγκινητικές οι ευαισθησίες των νευροεπιστημόνων, όμως το βασικό διακύβευμα μάς φαίνεται ότι βρίσκεται αλλού. Τέτοιου είδους έρευνες είναι εξαιρετικά εργαλεία για την ανάπτυξη τεχνολογιών σύμφυσης βιολογικού υλικού και ηλεκτρομηχανικών συσκευών. Και η ανάπτυξη αξιόπιστων διεπαφών μεταξύ του σώματος και των πληροφοριακών μηχανών είναι στρατηγικής σημασίας για την «ομαλή» μετάβαση προς το επόμενο καπιταλιστικό παράδειγμα: αυτό που έχει αρχίσει να αποκαλείται 4η βιομηχανική επανάσταση.