Μια σημαντική ανακάλυψη έρχεται να δώσει νέες δυνατότητες στην αντιμετώπιση της μεσογειακής μύγας και του δάκου, δύο εντόμων που είναι ιδιαίτερα ζημιογόνα για τις καλλιέργειες. ‘Επειτα από έρευνες άνω των 40 ετών απομονώθηκε ο παράγοντας που προκαλεί την αρρενοποίηση των ατόμων των συγκεκριμένων ειδών, δηλαδή οδηγεί στην ανάπτυξη των αρσενικών εντόμων. Ο παράγοντας αρρενοποίησης (Maleness-on-the-Y, MoY) είναι ένα μικρό γονίδιο που βρίσκεται στο Υ χρωματόσωμα των μυγών της οικογένειας των Τεφριτίδων και ελέγχει το μονοπάτι φυλοκαθορισμού στα έντομα αυτά.
… Ιδιαίτερη συμβολή στο ερευνητικό αυτό επίτευγμα, το οποίο ανακοινώθηκε σε δημοσίευση στο έγκυρο περιοδικό “Science”, είχε το Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας και Γονιδιωματικής του Τμήματος Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας”.
… Ο διευθυντής του εργαστηρίου καθηγητής Κωνσταντίνος Μαθιόπουλος λέει: “Δεν είμαστε πολύ μακριά από την ανακάλυψη του τρόπου χρήσης του “διακόπτη”, υπολογίζω πως σε έξι μήνες με ένα χρόνο θα έχει βρεθεί. Με βάση αυτό θα μπορούσαμε να περάσουμε σε μαζική παραγωγή αρσενικών ατόμων μεσογειακής μύγας ή δάκου, τα οποία στη συνέχεια θα στειρώνονται και θα εξαπολύονται στο περιβάλλον. Τα άτομα αυτά θα διασταυρώνονται με φυσικά θηλυκά. Τα αυγά που θα δημιουργούνται όμως θα είναι στείρα. Με τον τρόπο αυτό θα ελεγθούν – μειωθούν σημαντικά οι πληθυσμοί και θα περιοριστούν οι καταστροφές στις καλλιέργειες”…
Αυτά θα μπορούσε να διαβάσει κάποιος σε ένα σχετικά μεγάλο ρεπορτάζ στην καθεστωτική “καθημερινή” στις 12 Σεπτέμβρη, κάτω απ’ τον πολλά υποσχόμενο τίτλο Γενετικός διακόπτης για μείωση εντόμων – απομονώθηκε το γονίδιο που καθορίζει το φύλο του δάκου και της μεσογειακής μύγας, με συμμετοχή ελλήνων ερευνητών. Η γενετική κοπτοραπτική (με απλά λόγια: η κατασκευή γενετικά τροποποιημένων οργανισμών σε εργαστήρια / εργοστάσια και η απελευθέρωσή τους στο φυσικό περιβάλλον) δίνει τις εξετάσεις της στο κυνήγι προβληματικών εντόμων. Και επιδιώκει να τις περάσει με “άριστα δέκα”, αν όχι με κριτήριο τα αποτελέσματά της σίγουρα κάνοντας δημόσιες σχέσεις. Με άλλα λόγια: πουλώντας μαζικά, μέσω media, την αναγγελία των μελλοντικών επιτυχιών της.
Υπάρχουν όμως τέτοιες; Κι αν δεν υπάρχουν ποιές είναι οι πραγματικές συνέπειες;
οι μηχανικοί της γενετικής είναι γκάγκστερς;
Πριν σχεδόν 4 χρόνια ξέσπασε μια απροσδόκητη επιδημία μικροεγκεφαλίας σε νεογέννητα στη βραζιλία (κατά κύριο λόγο) αλλά (σε μικρότερο βαθμό) και σε κοντινές λατινοαμερικάνικες χώρες, που αποδόθηκε στην μετάλλαξη του RNA ιού Zika. Για να γίνουν τα πράγματα ακόμα χειρότερα, οι έρευνες που εντόπισαν αυτήν την μετάλλαξη διαπίστωσαν πως οφειλόταν στη ζωϊκή τάση του ιού να προσαρμοστεί καλύτερα στο “περιβάλλον του ξενιστή του”, του βιολογικού είδους, δηλαδή, που τον μεταφέρει. Αυτός ο “ξενιστής” είναι το κουνούπι Aedes aegypti. Το οποίο…
Γράφαμε γι’ αυτό μεταξύ άλλων: 1
Η μικρεγκεφαλία είναι μια διαταραχή στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος που καταλήγει στον περιορισμό της ανάπτυξης του εγκεφάλου (και του κρανίου). Εκδηλώνεται είτε προγεννητικά είτε μετά την γέννηση (τα πρώτα χρόνια του μωρού) και αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες (συνήθως, στις ημέρες μας, γενετικούς, όπως βλάβη σε κάποιο χρωματόσωμα). Είναι παλιά αρρώστια και δεν είχε συσχετιστεί ως πρόσφατα με τον ιό Zika.
Ο ιός Zika, απ’ την άλλη, είναι γνωστός απ’ την δεκαετία του ‘50, και θεωρείται υπεύθυνος για την μετάδοση του δάγγειου πυρετού, του κίτρινου πυρετού, καθώς και μιας μορφής εγκεφαλίτιδας. Αυτή (Japanese encephalitis) προκαλείται από ιό (Japanese encephalitis virus) που μεταφέρεται από δύο είδη κουνουπιών που ενδημούν στην ανατολική και νοτιοανατολική ασία (λιγότερο στην υποσαχάρια αφρική): Culex tritaeniorhynchus και Culex vishnui – για τους περίεργους. Με δεδομένο ότι ο Zika που πρωτοεμφανίστηκε πριν κάποια χρόνια στην καραϊβική (και απο εκεί άρχισε να κυκλοφορεί στην κεντρική και νότια αμερική) ανήκει στην αφρικάνικη υποομάδα του ιού, η συσχέτισή του με κρούσματα μικρεγκεφαλίας φαίνεται να στέκει, από “ιστορική” άποψη. Υπάρχουν πάντως και εκτιμήσεις που αποδίδουν την αμερικανική απόβασή του στο ασιατικό στέλεχός του.
Σε κάθε περίπτωση τα ως πρόσφατα γνωστά κρούσματα μόλυνσης απ’ τον Zika ανέφεραν ήπια έως πολύ ήπια συμπτώματα μιας μέτριας εκδοχής δάγγειου πυρετού, συμπτώματα που αντιμετωπίζονταν με ξεκούραση. Ακόμα κι αν, αναδρομικά, ο ιός μπορεί να συσχετιστεί με πρόκληση κάποιας μορφής εγκεφαλίτιδας, η μαζική έξαρση τέτοιων παρενεργειών από μόνη της, το 2015, είναι ένα σοβαρό ζήτημα. Και όχι μόνο από κοινωνική άποψη…
Μια πολύ πρόσφατη δημοσίευση (τέλη Νοέμβρη 2015) έρευνας πάνω στην “γενετική ταυτότητα” του Zika στην πρόσφατη, ιδιαίτερα καταστροφική εμφάνισή του, αποδίδει το γεγονός (όχι των μαζικών εγκεφαλοπαθειών σε έμβρυα αλλά το) ότι μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο (και, κατά συνέπεια, από εγκύους σε έμβρυα), σε “αλλαγή” στη σύνθεση μιας απ’ τις βάσεις του RNA του. Αν δεν κάνουμε λάθος τέτοιες αλλαγές ονομάζονται μεταλλάξεις.Κι εδώ αρχίζουν ερωτήματα που είναι απίθανο να απαντηθούν τόσο “κάθετα” ώστε να μην μείνουν σοβαρές υποψίες. Γενετικές μεταλλάξεις (ειδικών ιών) είναι πιθανές με “φυσικό” τρόπο, έτσι κι αλλιώς. Όμως στην περίπτωση της αναβαθμισμένης νοσηρότητας του Zika σε έμβρυα, αλλά και της μεταδοτικότητάς του από άνθρωπο σε άνθρωπο (ενώ δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο), παρεμβάλλεται ένα “όχι φυσικό” γεγονός. Το 2011 η μικρή αγγλική βιοτεχνολογική εταιρεία Oxitec πούλησε στην κυβέρνηση της βραζιλίας ένα γενετικά τροποποιημένο κουνούπι (του είδους Aedes aegypti), το οποίο είχε ένα επιπλέον “φονικό” γονίδιο που “σκότωνε” τα αυγά (του είδους), έτσι ώστε να μειωθεί σταδιακά ο πληθυσμός των κουνουπιών στη βραζιλία, και άρα ο κίνδυνος μετάδοσης του δάγγειου πυρετού… εν όψει των ολυμπιακών αγώνων, το καλοκαίρι του 2016, στο Ρίο Ντε Τζανέιρο.
Είναι πιθανό η γενετική μετάλλαξη του ξενιστή του ιού Zika (του κουνουπιού) να προκάλεσε μετάλλαξη στον ίδιο τον ιό; Η συνηθισμένη διαδικασία “μεταπήδησης” τμημάτων του dna απ’ τον ένα οργανισμό στον άλλο (και εν προκειμένω απ’ το κουνούπι στον ιό) δεν ισχύει εδώ, αφού ο Zika δεν έχει DNA. Όμως η έρευνα που προαναφέραμε διαπιστώνει μια “αλλαγή” στο RNA του Zika που δεν είναι “δάνειο” DNA απ’ τους ανθρώπους (άλλοι ξενιστές) αλλά προσαρμογή στο περιβάλλον του “host” έτσι ώστε να βελτιωθεί η “κυκλοφορία του ιού”. Σαν διαδικασία κάτι τέτοιο είναι φυσικό, αφού κάθε έμβιο είδος (και οι ιοί μέσα σ’ αυτά) “ασχολούνται” βιολογικά με το πως θα επιβιώνουν και θα πολλαπλασιάζονται.
Πρόκειται για μια σύνθετη και απρόβλεπτη διαδικασία “αλληλοεπιδράσεων” μεταξύ ζωντανών οργανισμών, που δεν αφορά την στενή εκδοχή ανταλλαγής γενετικού υλικού. Συνεπώς η ερώτηση που διατυπώσαμε νωρίτερα (και πιθανόν διατυπώνουν και άλλοι, αυτή τη στιγμή, εδώ κι εκεί στον πλανήτη) μπορεί να εξειδικευτεί ως εξής: είναι πιθανό η σημαντική μείωση του “φυσικού” ξενιστή του Zika (του κουνουπιού Aedes aegypti) να προκάλεσε μια μετάλλαξή του έτσι ώστε να “αξιοποιήσει” καλύτερα έναν άλλο ξενιστή, τον ξενιστή – άνθρωπο, και απ’ αυτή την “αλλαγή” να προκλήθηκε και η υψηλή νοσηρότητά του;
Ήταν σαφές (σε εμάς και όχι μόνο) ότι η μετάλλαξη / ευνουχισμός του κουνουπιού και η απελευθέρωσή του στο φυσικό περιβάλλον δεν πήγαινε by the book. Πιο σωστά: ότι είχε (ή θα μπορούσε να έχει…) απρόβλεπτες και ανεξέλγκτες συνέπειες.
Στις 10 Σεπτέμβρη του 2019 δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Nature: Scientific Reports νο 9 τα αποτελέσματα μιας έρευνας βιοτεχνολόγων του πανεπιστημίου Yale σε σχέση με την εξέλιξη αυτού του είδους, του κουνουπιού Aedes aegypti – στη βραζιλία. Η έρευνα δεν αφορούσε το ιό Zika ή οποιονδήποτε άλλο που έχει σαν ξενιστή το συγκεκριμένο είδος· δεν αφορούσε πιθανές γενετικές μεταλλάξεις αυτών των ιών… Αφορούσε μόνο την εξέλιξη, γενετική και πληθυσμιακή του κουνουπιού, που είχε γίνει στόχος αν όχι πλήρους εξαφάνισης σίγουρα κατά 90% περιορισμού, μέσω γενετικής τροποποίησης. Τα ευρήματα της έρευνας είναι συντριπτικά. Αντιγράφουμε την περιληπτική παρουσίασή της: 2
Σε μια προσπάθεια να τεθούν υπό έλεγχο οι μεταδιδόμενες μέσω κουνουπιών ασθένειες του κίτρινου πυρετού, του δάγγειου και του Zika, αναπτύχθηκε από την εμπορική εταιρεία Oxitec Ltd μια ποικιλία γενετικά τροποποιημένου κουνουπιού Aedes aegypti, που περιλάμβανε ένα δεσπόζον φονικό γονίδιο. Αν η φονικότητά του ήταν πλήρης, η απελευθέρωση αυτής της ποικιλίας θα μπορούσε να μειώσει τον πληθυσμό των κουνουπιών και δεν θα επηρεάζε το dna τους. Περίπου 450 χιλιάδες αρσενικά αυτής της ποικιλίας απελευθερώνονταν κάθε βδομάδα, επί 27 μήνες, απ’ τον Ιούνιο του 2013 ως τον Σεπτέμβριο του 2015 στην πόλη Jacobina της επαρχίας Bahia, στη Βραζιλία.
Χαρτογραφήσαμε τον γενότυπο τόσο της τροποποιημένης ποικιλίας όσο και του πληθυσμού – στόχος πριν τις απελευθερώσεις, καταγράφοντας περίπου 21.000 μοναδικούς νουκεοτιδικούς πολυμορφισμούς (SNPs). Λαμβάνοντας γενετικά δείγματα απ’ τον πληθυσμό στόχο 6, 12 και 27-30 μήνες μετά την απελευθέρωση βρήκαμε καθαρές αποδείξεις ότι τμήματα του γονιδιώματος της τροποποιημένης ποικιλίας ενσωματώθηκαν στον πληθυσμό στόχο. Διαπιστώσαμε ότι σπάνια αλλά βιώσιμα υβρίδια της τροποοιημένης ποικιλίας και του πληθυσμού της Jacobina όχι απλά γεννήθηκαν αλλά μπορούν να αναπαραχτούν στη φύση.
Η τροποποιημένη ποικιλία δημιουργήθηκε από μια φυσική ποικιλία που ευδοκιμεί στην Κούβα, και έχει επεκταθεί και στο Μεξικό. Έτσι, τώρα, το Aedes aegypti της Jacobina είναι μίγμα τριών ειδών. Είναι ασαφές το πως αυτό μπορεί να επηρεάσει την διάδοση ασθενιών ή θα επηρεάσει άλλες προσπάθειες να ελεγθούν αυτοί οι επικίνδυνοι ξενιστές. Αυτά τα συμπεράσματα τονίζουν την σημασία του να υπάρχουν επί τόπου προγράμματα γενετικής επίβλεψης όταν γίνονται τέτοιες απελευθερώσεις, για να διαπιστώνονται οι ανεπιθύμητες συνέπειες…
Τι διαπίστωσε, λοιπόν, και ανακοίνωσε πολύ πρόσφατα η έρευνα του Yale;
Πρώτον: Μετά από μια σύντομη, παροδική μείωση του πληθυσμού των κουνουπιών στόχος ο αριθμός τους επανήθε εκεί που βρισκόταν πριν την βιοτεχνολογική “επίθεση”. Αυτό είχε επιτευχθεί 18 μήνες μετά το τέλος της εκστρατείας· πράγμα που σημαίνει ότι τα κουνούπια “βρήκαν” τρόπο να παρακάμψουν την τεχνολογία εξόντωσής τους.
Δεύτερον: Αντίθετα απ’ τις προβλέψεις των βιοτεχνολόγων κατασκευαστών του γενετικά τροποποιημένου κουνουπιού ότι είναι “στειρωμένο” και δεν μπορεί να αναπαραχθεί, αυτό ακριβώς έγινε! Αναπαράχθηκε! Αυτό αποδεικνύεται απ’ την μεταφορά dna του μεταλλαγμένου στον κανονικό πληθυσμό των κουνουπιών.
Τρίτον: Αυτές οι μεταλλάξεις του κανονικού Aedes aegypti έγιναν από το 10% ως το 60% του πληθυσμού τους, ανάλογα απ’ την περιοχή που μαζεύτηκαν τα δείγματα.
Τέταρτον: Κόντρα στις υποσχέσεις των βιοτεχνολόγων της Oxitec Ltd, αντί για “δραστική μείωση” των κουνουπιών δημιουργήθηκε μια καινούργια, μεταλλαγμένη, ποικιλία “τέρας”!
Πέμπτον: Είναι άγνωστο τι συνέπειες θα έχει αυτή η νέα ποικιλία “τέρας” στη διάδοση των ασθενειών (στην επιθετική μετάλλαξη των ιών δηλαδή). Ωστόσο εκείνο που είναι το σαφώς πιθανότερο είναι να γίνουν, κι αυτοί, πιο επιθετικοί· με την έννοια ότι θα εξελιχθούν σε “πρωτότυπες” εκδοχές, για τις οποίες το ανθρώπινο ανοσοποιητικό δεν θα είναι ετοιμοπόλεμο. Γι’ αυτό, άλλωστε, το πόρισμα του Yale μιλάει για επικίνδυνους ξενιστές. Δεν εννοεί ότι θα αποκτήσουν τα κουνούπια “τέρας” κυνόδοντες· εννοεί ότι θα επηρεαστούν αλυσιδωτά και οι ιοί.
Είναι επίσης άγνωστο πως θα “απαντήσει” αυτή η νέα ποικιλία “τέρας” σε μελλοντικές βιοτεχνολογικές προσπάθειες να την ανασχέσουν…
Οι ερευνητές του Yale πιθανολογούν βάσιμα (αν και δεν μπορούν να το αποδείξουν) ότι σε κάποια φάση της αύξησης των ευνουχισμένων αρσενικών Aedes aegypti τα θηλυκά του είδους ανέπτυξαν κάποιου είδους επιλεκτικότητα στα “γούστα” τους, αποφεύγοντάς τα· υπέρ των μη ευνουχισμένων. Το να έχει συμβεί κάτι τέτοιο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως και φυσικό: το να εξαπολύσει κανείς μερικές χιλιάδες “ευνούχους” σ’ έναν πληθυσμό οποιουδήποτε είδους που έχει ήδη μια λειτουργική ισορροπία θηλυκών / αρσενικών δεν συνεπάγεται ότι αυτοί θα γίνουν οπωσδήποτε “γαμπροί”.
Φυσικά είναι πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί επιστημονικά μια τέτοια επιλεκτικότητα στα κουνούπια· που θα την δικαιολογούσε ωστόσο η “ενστικτώδικη” τάση του πολλαπλασιασμού του είδους. Και είναι, υποθέτουμε, αδύνατο να ερευνηθούν επιστημονικά οι “μηχανισμοί” της, ώστε να εμποδιστούν: “τυφλά” θηλυκά για ευνουχισμένα αρσενικά· έτσι ώστε οι βιοτεχνολόγοι να βγάζουν τα λεφτά τους!
Τα αποτελέσματα της έρευνας του Yale δεν απέδειξαν μια “επιστημονική αποτυχία”! Δεν απέδειξαν μια “βιοτεχνολογική συντριβή”! Απέδειξαν ένα συνειδητό, προμελετημένο έγκλημα – κι ας μην το ονομάζουν έτσι! Και είναι συνειδητό, προμελετημένο έγκλημα, επειδή είναι πασίγνωστο μεταξύ των βιοτεχνολόγων πως είναι ΑΔΥΝΑΤΟ να προβλεφτούν οι γενετικές αλλαγές και ανταλλαγές που προκαλούνται μεταξύ όχι μόνο “ατόμων” του ίδιου ή σχετικά συγγενικού είδους αλλά ακόμα και επιφανειακά άσχετων μεταξύ τους ειδών εξαιτίας της “απελευθέρωσης” μεταλλαγμένων οργανισμών στη φύση. Είτε πρόκειται για φυτά, είτε για έντομα, είτε για ιούς – οτιδήποτε. Είναι άγνωστο ακόμα και το πιο περιορισμένο ζήτημα: τι αλυσιδωτές αλλαγές προκαλούνται στον γενετικό κώδικα οποιουδήποτε είδους αν “πειραχτεί” ένα σημείο του… Γι’ αυτούς τους λόγους (και κάτω από ισχυρή πίεση απ’ τα κάτω, εφόσον θίγονται εμπορικά / καπιταλιστικά συμφέροντα) στην ε.ε. απαγορεύονται τέτοιες “απελευθερώσεις” μεταλλαγμένων στο φυσικό περιβάλλον!…
Οι συνήγοροι της καλλιέργειας μεταλλαγμένων φυτών (δηλαδή οι εταιρείες που τα φτιάχνουν και οι λακέδες τους), επειδή δεν μπορούσαν να αγνοήσουν τις άπειρες δυνατότητες γενετικής αλληλεπίδρασης που υπάρχει στο φυσικό περιβάλλον, υποστηρίζαν ότι αφού τα φυτά δεν μετακινούνται, οι πιθανότες γενετικής επιμόλυνσης άλλων φυτών ή οργανισμών ήταν εξαιρετικά μικρές. Και ότι, εν πάσει περιπτώσει, θα μπορούσαν να δημιουργούνται “ζώνες ασφαλείας” γύρω απ’ τις καλλιέργειες μεταλλαγμένων…
Η πραγματικότητα μόνο διαφορετική θα μπορούσε να είναι! Όχι μόνο επειδή ο αέρας μπορεί να μεταφέρει την (μεταλλαγμένη) γύρη τέτοιων φυτών πολύ μακριά. Αλλά επειδή το ίδιο συμβαίνει με τα έντομα που συμβάλλουν στην επικονίαση.
Τώρα είναι τα έντομα που έχουν γίνει το αγαπημένο πεδίο κερδοφορίας της γενετικής μηχανικής. Ακόμα πιο άγνωστα στη συνθετότητά τους, ακόμα πιο άγνωστα στην αλληλεπίδραση είτε μεταξύ τους είτε με άλλα είδη, και επιπλέον κινούμενα. Η βιομηχανία κατασκευής γενετικά τροποποιημένων εντόμων φαίνεται ότι βλέπει μεγάλες προοπτικές… Η Oxitec απάντησε ότι η έρευνα του Yale περιλαμβάνει πάμπολλους λαθεμένους, υποθετικούς και αβάσιμους ισχυρισμούς και δηλώσεις για την τεχνολογία κουνουπιών της. Απλά προσπαθεί μάλλον απεγνωσμένα να αποφύγει την ευθύνη για τις συνέπειες της “τεχνολογίας κουνουπιών” της: οι μπίζνες είναι μπίζνες.
ναι! και ζουν ανάμεσά μας!
Ο καθηγητής Μαθιόπουλος όμως έχει την “σωστή”, την προσοδοφόρα άποψη, αυτήν με τα πολλά μηδενικά. Ανήκει σ’ αυτό το είδος επαγγελματιών τεχνολόγων εγκληματιών που προσβλέπουν πάντα στα φράγκα που θα βγάλουν με τις “εφευρέσεις” τους. Δείτε τι ακριβώς υποστηρίζει στο ρεπορτάζ της “καθημερινής” υπερασπιζόμενος το δικό του παιχνιδάκι κατασκευής εντόμων τεράτων:
“Στο εξωτερικό, κυρίως σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, υπάρχουν εργοστάσια με εκατοντάδες εργαζόμενους που παράγουν εκατομμύρια στειρωμένα αρσενικά έντομα, τα οποία διοχετεύονται στη φύση, έτσι ώστε να ελεγχθούν ανεπιθύμητοι πληθυσμοί. Κάτι ανάλογο θα μπορούσε να γίνει και στη χώρα μας”, σημειώνει ο διευθυντής του Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας και Γονιδιωματικής.
Η ευρωπαϊκή νομοθεσία όμως δεν το επιτρέπει, καθώς πρόκειται για γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. “Η χρήση εντομοκτόνων προκαλεί μεγάλη ζημιά και μάλιστα αδιακρίτως. Θεωρούμε πως πρέπει να αναθεωρηθεί η νομοθεσία”, επιμένει ο κ. Ματθιόπουλος, σημειώνοντας πως η ερευνητικη προσπάθεια υα συνεχιστεί.
Σε ερώτηση σχετικά με τον κίνδυνο η απελευθέρωση γενετικά τροποποιημένων εντόμων να προκαλέσει ανεπιθύμητες συνέπειες, να οδηγήσει σε διατάραξη της φυσικής ισορροπίας, ακόμα και σε εξαφάνιση ειδών, ο κ. Ματθιόπουλος απαντά πως “την ισορροπία την έχουμε ήδη διαταράξει με τις εντατικές καλλιέργειες, ενώ βαριές συνέπειες έχει η μαζική χρήση τοξικών εντομοκτόνων”. Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, οι λογικές εξαφάνισης ειδών έχουν εκλείψει από τις σύγχρονες αντιλήψεις της ολοκληρωμένης διαχείρισης. Μιλάμε για μείωση και έλεγχο πληθυσμών, με διαδικασία στείρωσης μέρους των εντόμων, που δεν επιτρέπει αναπαραγωγή των τροποποιημένων εντόμων…
Δεν ξέρουμε ποιός πληρώνει τον κύριο καθηγητή για να λέει και να κάνει αυτά που λέει και κάνει. (Πιθανότατα όλοι μας). Η άποψη του όμως, έκφραση ενός εγκληματικού κυνισμού, είναι χαρακτηριστική: αφού έχουν γίνει ήδη ζημιές απ’ την εντατική χημική γεωργία / κτηνοτροφία, είμαστε ελεύθεροι να τις συνεχίσουμε βιοτεχνολογικά. Ή, ειπωμένο διαφορετικά: αφού γίνονται έτσι κι αλλιώς φόνοι, θα κάνουμε κι εμείς – με τον δικό μας τρόπο.
Και για να “λυθούν τα χέρια” τύπων σαν τον προφέσορα, θα πρέπει να αλλάξει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, που απαγορεύει την απελευθέρωση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών οποιουδήποτε είδους στο φυσικό περιβάλλον. Εν τω μεταξύ κάθε τέτοιος βιογκάγκστερ μπορεί να παρηγορηθεί εστιάζοντας σε άλλες περιοχές του κόσμου. Φαίνεται πως εξαιτίας των απαγορεύσεων εδώ ή εκεί, η λατινική Αμερική, η Αφρική, ίσως και ασιατικά κράτη, με ποιο “χαλαρή” ή και καθόλου νομοθεσία, αντιμετωπίζονται πλέον ωμά σαν βιοτεχνολογικά eldorando…3
επεμβάσεις ακριβείας…
Λίγους μήνες πριν την ανακοίνωση των ευρημάτων του Yale για την πολύ απτή απελευθέρωση γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών στη βραζιλία, στις αρχές του 2019, μια άλλη βιοτεχνολογική ερευνητική ομάδα, απ’ τα πανεπιστήμια της Καλιφόρνια Σαν Ντιέγκο και Μπέρκλεΰ, είχε δημοσιεύσει στο nature communications τον δικό της θρίαμβο: την στείρωση εντόμων μέσω CRISPR. Η έρευνα είχε γίνει στο μόνιμα βολικό για πειράματα είδος της Δροσοφίλας. Η εισαγωγική περίληψη της δημοσίευσης (που είχε τίτλο: Transforming insect population with precision guided sterile males with demonstration in flies) έλεγε αυτά:
Η τεχνολογία στείρωσης εντόμων (sterile insect technique / SIT) είναι μια περιβαλλοντικά ασφαλής και αποδεδειγμένη τεχνική συμπίεσης άγριων πληθυσμών. Για να βελτιώσουμε ακόμα περισσότερο την χρηστικότητά της, παρουσιάζουμε εδώ μια καινοτόμο τεχνολογία βασισμένη στην CRISPR, που την ονομάζουμε SIT ακριβείας (pgSIT). Από μηχανιστική άποψη η pgSIT στηρίζεται σε μια επικρατούσα γενετική τεχνολογία που επιτρέπει ταυτόχρονα τον εντοπισμό του φύλου και την στείρωση, επιτρέποντας την απελευθέρωση στο περιβάλλον αυγών απ’ τα οποία θα γεννηθούν βεβαιωμένα μόνο στείρα ενήλικα αρσενικά. Είναι σημαντικό ότι προκειμένου για εφαρμογές στο φυσικό περιβάλλον, η απελευθέρωση αυγών θα μειώσει τις δυσκολίες του χειρωνακτική διάκριση φύλου και την στείρωση των αρσενικών, μειώνοντας έτσι τον συνολικό κόπο και αυξάνοντας την δυνατότητα επεμβάσεων κλίμακας.
Εδώ, για να δείξουμε την αποτελεσματικότητα της μεθόδου, παρουσιάσουμε την συστηματική βιο-μηχανική τροποποίηση μέσω πολλαπλών συστημάτων pgSIT στην Δροσοφίλα, που αύξησε στο 100% τα στειρωμένα αρσενικά. Είναι σημαντικό ότι δείχνουμε πως τα στειρωμένα μέσω pgSIT αρσενικά είναι ικανά και ανταγωνιστικά. Χρησιμοποιώντας μαθηματικά μοντέλα, προβλέπουμε ότι η pgSIT θα προκαλέσει σημαντικά μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού απ’ ότι μπορεί να επιτευχθεί με τις τωρινές τεχνολογίες αυτομείωσής τους. Η pgSIT προσφέρει την δυνατότητα να μετασχηματίσουμε την ικανότητά μας να ελέγχουμε τα παράσιτα των καλλιεργειών και τους ξενιστές ασθενειών.
Για να είναι σίγουροι οι καλοί βιοτεχνολόγοι ότι τα γενετικά ευνουχισμένα αρσενικά της Δροσοφίλας δεν θα υποστούν κάποιο είδος bulling, μια “απόρριψη” σα να λέμε απ’ τα θηλυκά, έκατσαν και ασχολήθηκαν και με το ζευγάρωμα. Στην δημοσιεύσή τους διαβεβαιώνουν ότι τα αρσενικά τους είναι το ίδιο ικανά και πετυχημένο στο φλερτ και στο ζευγάρωμα όσο και τα χύμα “άγρια”.
Εκείνο με το οποίο δεν ασχολήθηκαν είναι ότι η CRISPR/Cas-9, μετά τον αρχικό ενθουσιασμό, θεωρείται πια “μη ασφαλής” τεχνική γενετικής μηχανικής. Επειδή έχουν εμφανιστεί ήδη οι “παράπλευρες” και εκτός ελέγχου αλλαγές στο dna σε μη επιλεγμένα σημεία της αλυσίδας· συνεπώς δεν μπορούν να προβλεφτούν ούτε οι γενετικές συνέπειες της επέμβασης σε κάποιο γονίδιο, ούτε οι επιγενετικές που πιθανόν να ακολουθήσουν.
Τα “ευρήματα” και η βεβαιότητα των γενετιστών είναι εργαστηρίου. Δεν έχει σχέση με το τι θα συμβεί στο ανοικτό, φυσικό περιβάλλον. Οι ερευνητές των δύο αμερικανικών πανεπιστημίων είναι επίσης γκάγκστερς. Και είναι εύκολο να βρεθούν τα κίνητρά τους: τα λεφτά. Μέσα απ’ το πατεντάρισμα της “ανακάλυψής” τους. Καθόλου τυχαίο: μετά την επιτυχία της (;) στην Δροσοφίλα, η ίδια ερευνητική ομάδα έχει στόχο τον γενετικό ευνουχισμό του κουνουπιού Aedes aegypti…
και στο βάθος darpa…
Πριν μερικούς μήνες γράφαμε: 4
Εκτός απ’ το να μαθαίνει τα ρομποτικά όπλα την χαρά της συνεργασίας και των πρωτοβουλιών, η αμερικανική darpa, ο τεχνολογικός βραχίονας του αμερικανικού στρατού, θέλει να τροποποιήσει γενετικά (και μαζικά) έντομα ώστε να τα επιστρατεύσει – λέει στην ανακοίνωσή της – στην προστασία των καλλιεργειών και της διατροφικής αλυσίδας του αμερικανικού λαού. Είναι ζήτημα “εθνικής ασφάλειας” – όπως το περιέγραψε ο υπεύθυνος του προγράμματος dr. Blake Bextine:
Η εθνική ασφάλεια απειλείται γρήγορα από φυσικές απειλές στο σύστημα καλλιεργειών, όπως οι παθολογικοί παράγοντες, η ξηρασία, ο παγετός, αλλά ειδικά από απειλές που μπορούν να προκληθούν απο κρατικούς ή μη κρατικούς παράγοντες. Το πρόγραμμα “συμμαχικά έντομα” έχει σκοπό να ελαττώσει τις συνέπειες τέτοιων καταστροφών εφαρμόζοντας άμεσα στοχευμένες θεραπείες στα προσβεβλημένα φυτά…Καθόλου πειστικό για νοημοσύνη πάνω από τον οποιοδήποτε εθνομιλιταριστικό πάτο. Το πρόγραμμα προβλέπει την γενετική τροποποίηση (μέσω crispr/cas9) και επιμόλυνση εντόμων με επίσης γενετικά τροποποιημένους ιούς – που θα μεταφέρονται, για θεραπευτικούς (λέει ο δόκτορ) λόγους στις καλλιέργειες.
Φωνάζει όμως το πράγμα: πρόκειται για κατασκευή βιολογικών όπλων – και των “φορεών” τους, των “συμμαχικών εντόμων”. Ο Bextine δεν το αρνείται εντελώς: Κάθε φορά που αναπτύσσεται μια καινούργια και επαναστατική τεχνολογία, υπάρχουν και αμυντικές και επιθετικές δυνατότητες… Αλλά εμείς ασχολούμαστε με τις θετικές τάσεις της ενίσχυσης των καλλιεργειών… δήλωσε στην washington post.Τα ερευνητικά τμήματα τουλάχιστον 4 αμερικανικών πανεπιστημίων (το ινστιτούτο Boyce Thompson και τα πανεπιστήμια Penn State, Ohio State και Texas του Austin) έχουν χρηματοδοτηθεί για να προχωρήσουν. Ως γνωστόν “δεν επιτρέπεται να πηγαίνει κανείς κόντρα στην επιστημονική εξέλιξη”, και άλλωστε “πρέπει να προσέχουμε σε τίνος τα χέρια” βρίσκονται αυτά τα μέσα.
Αν, τελικά, αυτά τα βιο-όπλα χρησιμοποιηθούν στην Αφρική ή/και στην Παλαιστίνη θα το εξομοληθούν τα “χέρια των κακών”;
H παρουσία του τεχνολογικού βραχίονα του αμερικανικού στρατού στο ζήτημα της γενετικής τροποποίησης εντόμων (και ιών) θα θεωρούνταν αναμενόμενη. Δεν πρέπει, ωστόσο, να διαχωριστεί απ’ τις υποτιθέμενα “αθώες” και “κοινωφελείς” προσπάθειες διάφορων βιοτεχνολόγων που προσπαθούν να σώσουν τον κόσμο· και πετυχαίνουν το αντίθετο. Για τρεις τουλάχιστον λόγους. Πρώτον επειδή η απελευθέρωση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο φυσικό περιβάλλον παρά τις όποιες επιτυχίες με συγκεκριμένα βιομηχανικά / μεταλλαγμένα φυτά παραμένει πάντα ένα εξαιρετικά δηλητηριώδες θέμα στη δημόσια σφαίρα των πρωτοκοσμικών κοινωνιών. Είναι εύκολο να υποθέσει ακόμα και ο πιο άσχετος ότι μια τέτοια κίνηση έχει πολεμικούς / καταστροφικούς σκοπούς. Δεύτερον, σα συνέπεια του πρώτου, οι υποτιθέμενα “ειρηνικές” χρήσεις των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (όπως, ας πούμε, το θρυλικό Aedes aegypti) είναι το αναγκαίο προπέτασμα καπνού για την όποια νομιμοποίηση του genetic engineering. Και τρίτον, επειδή οι πανεπιστημιακές και λοιπές ερευνητικές ομάδες που ασχολούνται μ’ αυτόν τον τομέα της γενετικής μηχανικής (εν προκειμένω τα έντομα) επικοινωνούν μεταξύ τους, χωρίς να θέτουν “ηθικά” εμπόδια η μία στην άλλη.
Επιφανειακά το πρόγραμμα (και η χρηματοδότηση) της darpa επιδιώκει το αντίθετο από εκείνο που επεδίωκε το βραζιλιάνικο πρόγραμμα της Oxitec: ενώ αυτή τροποποιούσε γενετικά τα κουνούπια για να περιορίσει την διάδοση κάποιων ιών, η darpa σκοπεύει την γενετική τροποποίηση διάφορων εντόμων για να γενικεύσει την διασπορά ιών· που είναι κι αυτοί γενετικά τροποποιημένοι, και διαχέονται για “καλό σκοπό”: για να ενισχύσουν την αντοχή των φυτών… Δεν είναι όμως μόνο το ότι και οι δύο “σκοποί” χρησιμοποιούν το ίδιο ακριβώς know how. Είναι ότι η επίτευξη του ενός διευκολύνεται απ’ τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες στην επίτευξη του άλλου. Έτσι, για παράδειγμα, το κουνούπι τέρας που έφτιαξε “κατά λάθος” η Oxitec μπορεί να αποδειχθεί ένας εξαιρετικός “ξενιστής” για τους μεταλλαγμένους ιούς της Darpa, και να ανακατασκευαστεί εργαστηριακά 5 .
Πριν ένα περίπου χρόνο, στις 5 Οκτώβρη του 2018, γερμανοί και γάλλοι γενετιστές (απ’ τα πανεπιστήμια του Freiburg και του Montpellier και το ινστιτούτο Max Planck) αμφισβήτησαν τους “ειρηνικούς” σκοπούς της darpa στο πρόγραμμα “insect allies”. Σε μια ανοικτή επιστολή τους με τίτλο Αγροτική έρευνα ή ένα καινούργιο σύστημα βιολογικών όπλων; έγραφαν:
… Έχουμε την άποψη ότι η γνώση που θα αποκτηθεί απ’ αυτό το πρόγραμμα θα προσφέρει πολύ λίγες δυνατότητες για την προστασία της αγροτικής παραγωγής των ΗΠΑ ή σε καταστάσεις επείγουσας ανάγκης, είτε κοντοπρόθεσμα είτε μακροπρόθεσμα… Κατά συνέπεια αυτό το πρόγραμμα μπορεί να εκληφθεί ευρύτερα σαν μια προσπάθεια ανάπτυξης βιολογικών οντοτήτων για επιθετικούς σκοπούς, καθώς και των μέσων για την διασπορά τους, πράγμα το οποίο – αν αληθεύει – συνιστά παραβίαση της Συνθήκης για την Απαγόρευση των Βιολογικών Όπλων…
Είναι μακριά απ’ την μύτη μας… Πιστεύει όμως κανείς πως είναι δυνατό να είναι προστατευμένο από αυτές τις καταστροφές ένα μέρος του πλανήτη όταν άλλα μέρη είναι ο παράδεισός τους, και όταν οι τεχνο-επιστημονο-καταστροφείς “πειραματίζονται” ελεύθερα και ανεμπόδιστα όπου και όπως θέλουν;
Ziggy Stardust
cyborg #16 – 10/2019
- Cyborg νο 5, Φλεβάρης 2016, Zika: ένας επικίνδυνος ιός ή κάτι περισσότερο; ↩︎
- Διαθέσιμη ολόκληρη στο https://www.nature.com/articles/s41598-019-49660-6 ↩︎
- Η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας του Yale συνέπεσε με την εξέταση (απ’ την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ηπα) αιτήματος της Oxitec να της δοθεί η άδεια για να πουλήσει τα ευνουχισμένα κουνούπια της στις πολιτείες του Τέξας και της Φλόριντα. Με δεδομένο το ότι η εταιρεία χρησιμοποιούσε σαν “απόδειξη ασφάλειας” των εντόμων της την απελευθέρωσή τους στη βραζιλία, η αποκάλυψη ότι “.. τα πράγματα δεν πήγαν όπως προβλεπόταν στο εργαστήριο…” προκάλεσε σάλο στις ηπα· και όχι μόνο. Όλο το βιοτεχνολογικό λόμπυ στις ηπα πιέζει τον τελευταίο μήνα τους ερευνητές του Yale να κάνουν κάποιο είδος “δήλωσης μετάνοιας”, λέγοντας κάτι του είδους “ε, δεν έγινε και τίποτα σοβαρό…” ↩︎
- Insect allies, cyborg νο 14, b&g ↩︎
- H Oxitec είναι θυγατρική της αμερικανικής βιοτεχνολογικής εταιρείας Intrexon. Ο ιδιοκτήτης της Intrexon, ονόματι Randal J. Kirk “ασχολείται” εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια με φαρμακευτικά και βιοτεχνολογικά εμπορεύματα, έχει διατελέσει μέλος του δ.σ. του ιδρύματος του πανεπιστημίου Radford, και είναι χρηματοδότης πολιτικών και των δύο τάσεων (ρεπουμπλικάνων και δημοκρατικών) στην αμερικάνικη πολιτεία της Βιρτζίνια. Εννοείται πως είναι δισεκατομμυριούχος.
Σαν ο 173ος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, με ακαδημαϊκές και πολιτικές διασυνδέσεις, είναι σίγουρο ότι ο Kirk δεν αφήσει ήσυχους τους ερευνητές του Yale πριν πουν κάτι του είδους “έγινε παρεξήγηση”… ↩︎