Ο σκοπός αυτής τη μελέτης είναι η δημιουργία ενός μοντέλου για την ζήτηση του εμπορεύματος «καλή υγεία». Η κεντρική θέση του μοντέλου είναι ότι η υγεία μπορεί να θεωρηθεί σαν κεφαλαιϊκό απόθεμα διαρκείας που παράγει ένα αποτέλεσμα χρόνου υγείας. Είναι δεκτό ότι τα άτομα κληρονομούν ένα αρχικό απόθεμα υγείας που υποτιμάται με το πέρασμα της ηλικίας και μπορεί να αυξηθεί με την επένδυση. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η «σκιώδης τιμή» της υγείας εξαρτάται από πολλές ακόμα μεταβλητές πέρα απ’ την τιμή της ιατρικής φροντίδας. Έχει αποδειχθεί ότι η σκιώδης τιμή αυξάνει με το πέρασμα της ηλικίας όταν ο ρυθμός της υποτίμησης του αποθέματος υγείας μεγαλώνει με βάση τον κύκλο της ζωής· και πέφτει με την εκπαίδευση αν περισσότεροι μορφωμένοι άνθρωποι είναι πιο αποτελεσματικοί απραγωγοί υγείας. Ιδιαίτερης σημασίας είναι το συμπέρασμα ότι, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, μια αύξηση στην σκιώδη τιμή μπορεί ταυτόχρονα να μειώσει και να αυξήσει την ποσότητα της υγείας που είναι σε ζήτηση…
Αν αυτή η (κάπως ακατανόητη σε κάποια σημεία) περίληψη σας μοιάζει κάπως επίκαιρη, με την έννοια ότι αντιμετωπίζει την υγεία σαν (ατομικό) κεφάλαιο (με ό,τι συνεπάγεται αυτό…) κάνετε ένα αναπόφευκτο λάθος. Πρόκειται για εισαγωγή σ’ ένα άρθρο του 1972, στην επιθέωρηση πολιτικής οικονομίας του πανεπιστημίου του Σικάγο, υπό τον τίτλο On the concept of health capital and the demand for health, και συγγραφέα τον Michael Grossman. O Grossman είναι ένας απ’ τους επιφανείς αμερικάνους «οικονομολόγους της υγείας»· και η σχολή οικονομικών του πανεπιστημίου του Σικάγο ήταν τότε ο ναός του (αναδυόμενου) νεοφιλελευθερισμού…
Ενώ θα ήταν εύκολο και ανέξοδο να ρίξει κάποιος όλες τις κατάρες του σε τέτοιους τύπους, είναι πολύ πιο δύσκολο να παραδεχτεί κι αυτός και ο καθένας ότι η βασική ιδέα του (νεο)φιλελευθερισμού, της υγείας σαν (ατομικό) κεφάλαιο, έχει κυριαρχήσει και εσωτερικευτεί μαζικά. Έτσι ώστε να θεωρείται κοινότοπη.
Δεν πρόκειται καθόλου για το παλαιάς κοπής «την υγειά μας νάχουμε»!!! Η υγεία – σαν – κεφάλαιο ΔΕΝ είναι μια παθητική κατάσταση που απλά υπάρχει όταν δεν την προσβάλει κάποια αρρώστια. Η υγεία – σαν – κεφάλαιο είναι μια κατάσταση διαρκούς ενεργητικότητας, προσοχής, ελέγχου, φροντίδας… ενίσχυσης. Η υγεία – σαν – κεφάλαιο είναι δυναμική σχέση. Με ένα «φάντασμα» (κατά λίγο μόνο υποδεέστερο απ’ την «αθανασία»)· μια δυναμική σχέση εμπορευματοποιημένη προ πολλού, άσχετα με την ύπαρξη και την ποιότητα των δημόσιων συστημάτων υγείας. Το γεγονός ότι οι νεοφιλελεύθεροι υποστήριζαν ότι η υγεία είναι ατομικό κεφάλαιο που, όπως κάθε άλλο κεφάλαιο, για να μην απαξιωθεί χρειάζεται συνεχή «επενδυτική μέριμνα», είναι καθημερινή κοινοτοπία εδώ και δεκαετίες στις αναπτυγμένες καπιταλιστικά κοινωνίες – ακόμα κι αν η ορολογία με την οποία θα εκδήλωνε κανείς αυτήν την «επενδυτική μέριμνα» για την υγεία του είναι διαφορετική.
Το ότι ο υγιής α) είναι τέτοιος χάρη στην εγγύηση της εργαστηριακής / διαγνωστικής ιατρικής, και β) είναι «προνομιούχος» έναντι των μη υγιών, είναι επίσης μια κοινοτοπία της ενσωμάτωσης των βασικών καπιταλιστικών ιδέων στην νεοφιλελεύθερη περίοδό του. Είναι μάλιστα τόσο έντονη και μαζική αυτή η (κοινωνική) ενσωμάτωση, ώστε η τελευταία ιστορική φάση κατά την οποία η ιατρική (και οι προσδιορισμοί της περί «υγείας» και «αρρώστιας») έγινε στόχος κριτικής ήταν την δεκαετία του ’70· άντε λίγο και στις αρχές της επόμενης – ΠΡΙΝ την νεοφιλελεύθερη ιδεολογική εδραίωση. Από τότε και μετά η γενική ιδέα του Κεφάλαιου του Εαυτού, με τα «υπο»Κεφάλαια της Υγείας, της Εκπαίδευσης και των Δημόσιων Σχέσεων, έκλεισε κάθε αμφισβήτηση, εξαφάνισε κάθε κριτική.
Τρίαντα ή σαράντα χρόνια είναι πολλά, ακόμα και από ιστορική άποψη. Είναι (χοντρικά) δυο γενιές. Σήμερα, το να ξαναστράψουν οι λεπίδες της κριτικής στην υγεία – κεφάλαιο, όχι με «αρχαιολογικό» τρόπο αλλά με σύγχρονες αιχμές, μοιάζει allien. Κι όμως. Η επιτυχία της μαζικής ενσωμάτωσης της υγείας – κεφάλαιο είναι το σταθερό έδαφος πάνω στο οποίο πάτησαν οι προσπάθειες του βιο-πληροφορικού κεφάλαιου απ’ την δεκαετία του ’00 και μετά για να απαλλοτριώσει, για λογαριασμό του καπιταλισμού γενικά, το σύνολο της ζωής. (Και όχι μόνο της ανθρώπινης…) Η υγιεινιστική τρομοεκστρατεία της οποίας η δεύτερη φάση βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, είναι η πρώτη πετυχημένη και καθολική νίκη αυτής της προσπάθειας (με κάποιες ατέλειες φυσικά…), ύστερα από κάποιες «γενικές δοκιμές» (γρίπη των πτηνών, των χοίρων, κλπ…)
Το να αναλυθεί (και να εννοηθεί) το τι σημαίνει η υγεία – κεφάλαιο και τι προεκτάσεις έχει για τον (καπιταλιστικό) έλεγχο του κοινωνικού εργοστάσιου (δηλαδή: του συνόλου των κοινωνικών σχέσεων) έχει ορισμένες μεθοδολογικές και θεωρητικές απαιτήσεις που δεν διατίθενται απ’ τις διάφορες εκδοχές του εκχυδαϊσμένου μαρξισμού και των οπαδών του. Τρίαντα ή σαράντα χρόνια εξαφάνισης της εργατικής κριτικής + απεριόριστη μεταμοντέρνα βλακεία, φτιάχνουν έναν πνιγηρό βούρκο.
Όποιος σκοπεύει να αναμετρηθεί μαζί του (η ιστορική στιγμή το απαιτεί…) ας ξέρει ότι (θα) πρόκειται για έργο ζωής. Τίποτα λιγότερο.