Πώς το είπατε;

Έχει η γλώσσα κοινωνικο-πολιτικές διαστάσεις; Ακόμα κι όταν έχουμε να κάνουμε με τεχνικούς όρους μιας επιστήμης; Από την οπτική της σύγχρονης, στρουκτουραλιστικής έμπνευσης, γλωσσολογίας, τέτοια ερωτήματα μοιάζουν α-νόητα. Αυτό που έχει σημασία είναι η θέση ενός σημείου και οι σχέσεις του με άλλα σημεία μέσα σε ένα δίκτυο. Τα υπόλοιπα μοιάζουν να είναι αποτέλεσμα συμβάσεων, λίγο – πολύ αυθαίρετων. Ένα παράδειγμα από την ιστορία και τη γλώσσα των υπολογιστών ίσως και να δείχνει ορισμένες ρωγμές στην παραδεδομένη σοφία της γλωσσολογίας. Έχουμε συνηθίσει σήμερα να μιλάμε για τη μνήμη ενός υπολογιστή, χωρίς να αναρωτιόμαστε τι σημασίες μπορεί να κρύβει ένας τέτοιος τεχνικός όρος: «μνήμη ενός υπολογιστή». Έχουν οι υπολογιστές όντως μνήμη; Από πότε; Και τι σχέση έχει αυτή η μνήμη με την ανθρώπινη;

Όταν ο Babbage, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα (σύγχρονος του Μαρξ), σχεδίαζε την αναλυτική του μηχανή, προέβη σε μια αρχιτεκτονική καινοτομία. Διαχώρισε το κομμάτι της μηχανής που θα ήταν υπεύθυνο για τους υπολογισμούς (προσθέσεις, πολλαπλασιασμοί, κ.τ.λ.) από το κομμάτι που θα ήταν υπεύθυνο για την αποθήκευση των αρχικών αριθμών και των αποτελεσμάτων. Μόνο που ποτέ δεν χρησιμοποίησε τον όρο «μνήμη». Το υπολογιστικό τμήμα το ονόμασε «μύλο» (mill) ενώ το αποθηκευτικό απλά «αποθήκη» (storage). Γιατί διάλεξε αυτούς τους όρους; Τους δανείστηκε απευθείας από ένα διαδεδομένο μοντέλο εργασίας της εποχής του και μάλιστα από το πιο προχωρημένο από την άποψη της βιομηχανικής ανάπτυξης. Από την κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία, όπου σωροί νημάτων τοποθετούνταν αρχικά σε μια αποθήκη για να περάσουν κατόπιν από ένα στάδιο επεξεργασίας και να επιστραφούν στην αποθήκη ως τελειωμένα προϊόντα. Οι οικονομίες κλίμακας (για τα δεδομένα της εποχής) υπήρξαν το πρότυπό του για να σχεδιάσει και να ονοματίσει τα μέρη της δικής του μηχανής. Και αποτελεί ιστορικό τεκμήριο ότι ο Babbage είχε έντονο ενδιαφέρον για την οικονομία, σε τέτοιο σημείο μάλιστα ώστε να έχει γράψει και ένα δημοφιλές βιβλίο οικονομικής θεωρίας (Economy of Manufactures).

Ο όρος αποθήκη διατηρήθηκε σε χρήση για σχεδόν έναν αιώνα, ακόμα και στα πρώιμα σχέδια των σύγχρονων ηλεκτρονικών υπολογιστών κατά τη διάρκεια του Β παγκοσμίου πολέμου. Όταν ο von Neumann, κατά το τέλος του πολέμου, εισηγήθηκε τη δική του αρχιτεκτονική για τους σύγχρονους υπολογιστές (που μοιάζει αρκετά με αυτή του Babbage), προέβη και σε μια μικρή αλλαγή ορολογίας που τελικά επικράτησε: την αποθήκη την μετονόμασε σε μνήμη. Το κίνητρο του von Neumann δεν ήταν οικονομικής φύσης. Η πηγή της δικής του έμπνευσης ρίζωνε στην ενασχόληση του με τη μαθηματική λογική και με τις αρχές οργάνωσης του εγκεφάλου. Ήταν η εποχή που οι επιστήμονες άρχισαν να εξερευνούν την ιδέα ότι ο εγκέφαλος είναι μια μηχανή επεξεργασίας συμβόλων και που ο τύπος χαιρέτιζε τα νέα μηχανήματα αποκαλώντας τα «γιγάντιους υπερ-εγκεφάλους». Λίγο αργότερα, μέσα από αυτή τη σύγκλιση νευροεπιστημών και πληροφορικής, θα γεννιόταν και η τεχνητή νοημοσύνη.

Μέσα από αυτή τη διαδρομή επανανοηματοδοτήθηκε τελικά όχι μόνο η έννοια της αποθήκης ενός υπολογιστή αλλά και αντίστροφα η ίδια η έννοια της εγκεφαλικής (ανθρώπινης) μνήμης: ως μια αποθήκη δεδομένων έτοιμων προς επεξεργασία. Με μετρήσιμο μέγεθος, με σπάνη και με αξία· ανταλλακτική αξία.

bytes & genes | cyborg #14 – 02/2019