Στη δεκαετία του 1990 το Human Genome Project [: πρόκειται για το «σχέδιο αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου DNA»] υποσχέθηκε να διαθέσει στην ανθρωπότητα το «βιβλίο οδηγιών» της ύπαρξής της: ένα ντοκουμέντο που θα ξεκαθάριζε για πάντα το πως αναπτύσσεται και λειτουργεί ο ανθρώπινος οργανισμός. Ωστόσο, μόλις τέλειωσε ο αγώνας δρόμου για την καταγραφή των ακολουθιών των βάσεων, το ανθρώπινο γονιδίωμα φάνηκε να είναι ακατάστατο, ακατανόητο και χαοτικό. Πάνω απ’ το 98% του DNA που είχε καταγραφεί έμοιαζε να μην έχει κάποια αναγνωρίσιμη λειτουργία: ένας ωκεανός από α-νοησίες, που γρήγορα μπήκε στην άκρη απ’ τους μοριακούς βιολόγους ως «DNA σκουπίδι». Εκείνη την εποχή θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως το αποτέλεσμα της συσσώρευσης σκουπιδιών στην εξελιγκτική ιστορία, ένας απέραντος γενετικός σκουπιδότοπος που περιείχε απαρχαιωμένα τμήματα από ξεχασμένους προγόνους, υπολείμματα από ιικές μολύνσεις του παρελθόντος, παράξενες και αρχαίες μεταλλάξεις που συσσωρεύτηκαν βαθμιαία μέσα στους αιώνες. Αυτή η αντίληψη – που παρουσίαζε το γονιδίωμα ως ένα υπερβολικό, μπερδεμένο και γεμάτο άχρηστα πράγματα κομμάτι από software – θα γεννούσε τις σύγχρονες φιλοδοξίες για τον εκπολιτισμό του γονιδιακού ορίζοντα: να καθαριστεί απ’ τα σκουπίδια, και να ελαττωθεί σε ένα τακτοποιημένο και συντεταγμένο σύνολο που θα ήταν ευκολότερο να ερμηνευτεί, να ελεγχθεί και να χειραγωγηθεί.
Αν οι μοριακοί βιολόγοι αρχικά ονειρεύτηκαν να «διαβάσουν το βιβλίο της ζωής», τα σύγχρονα σχέδια όπως το Genome Project Write ενέπνευσαν την μετατόπιση «απ’ την παθητική ανάγνωση του γονιδιώματος στην ενεργητική συγγραφή του». Σ’ αυτό το πλαίσιο ο τομέας της συνθετικής βιολογίας ανέθεσε στον εαυτό του τον εξορθολογισμό της βιολογίας μέσω του σχεδιασμού τεχνοεπιστημονικών μορφών ζωής, ευκολότερων στις μετρήσεις, στην αξιολόγηση, στις προβλέψεις και στην στόχευση.1 Σύμφωνα με τον Drew Endy – μέλος της σχολής βιο-μηχανικής στο πανεπιστήμιο Stanford και συγγραφέα του Οι Βάσεις της Μηχανικής Βιολογίας – «η εξέλιξη δεν διαλέγει πράγματα που να είναι εύκολα να τα καταλάβουν και να διαδράσουν μαζί τους οι επιστήμονες, κάτι που πάντα θέλουμε. Οπότε επιδιώκουμε να φτιάξουμε τυποποιήσιμα βιολογικά συστήματα που να τα καταλαβαίνουμε και να μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε σα μηχανικοί, θέλουμε να ξαναφτιάξουμε τον ζωντανό κόσμο έτσι ώστε να είναι τυποποιήσιμος». Διαβεβαίωσε ότι η συνθετική βιολογία προσφέρει την τεχνοεπιστημονική «απελευθέρωση» από την «τυραννία της εξέλιξης» που προκαλεί «τυχαίες και άσκοπες μεταλλάξεις». Η εξελιγκτική ιστορία θα έπρεπε να καθοδηγηθεί σύμφωνα με ορθολογικές αρχές, ξεπερνώντας τα μη προβλέψιμα αποτελέσματα των τυχαίων γενετικών μεταλλάξεων που φιλτράρονται απ’ την φυσική επιλογή.
Όμοια ο Thomas Knight – ανώτερος ερευνητής στο MIT και ιδρυτής της εταιρείας συνθετικής βιολογίας Ginkgo Bioworks – υποδεικνύει ότι για να εξορθολογιστούν τα γονιδιώματα είναι αναγκαίο να «ελαττωθούν τα άχρηστα γονίδια∙ να καταργηθούν οι αλληλοκαλύψεις∙ να τυποποιηθούν οι προαγωγοί» και να «αναπρογραμματίσουμε τις πρωτεϊνες έτσι ώστε να χρησιμοποιούν ένα μειωμένο μέρος του χώρου κωδίκωσης». Ο τελικός στόχος είναι να κατασκευαστούν «απλοί οργανισμοί» που να είναι «αρθρωτοί, κατανοητοί, εύπλαστοι» και να χαρακτηρίζονται από «ορθολογική δομή». Με δυο λόγια οι συνθετικοί βιολόγοι υπόσχονται να επιβάλλουν την οργανική ορθολογικότητα που χαρακτηρίζει την επιβολή του Διαφωτισμού στη βιολογία. Σύμφωνα με τον Max Horkheimer η σύγχρονη τεχνοεπιστήμη είχε απ’ την αρχή σκοπό να αναδομήσει τον κόσμο σύμφωνα με τις αρχές της αποτελεσματικότητας, της προβλεψιμότητας, της δυνατότητας υπολογισμών και ελέγχου, υποβιβάζοντας έτσι την φύση σε «απλή ύλη, απλά υλικό προς κυριαρχία, χωρίς άλλο νόημα εκτός απ’ αυτήν καθ’ αυτήν την κυριαρχία πάνω της». Αυτή η σύγχρονη τάξη καταλήγει στη σύγχρονη συνθετική βιολογία, ένα ερευνητικό εγχείρημα που έχει σκοπό να ορθολογικοποιήσει την φυσιολογία των ζώντων όντων, μετατρέποντάς τα σε λειτουργικά συστατικά των συστημάτων βιο-παραγωγής.
Ανακατασκευάζοντας το γονιδίωμα ενός συγκεκριμένου βακτηρίου, οι συνθετικοί βιολόγοι προσανατολίζονται στο να κάνουν τις μεταβολικές του διαδικασίες «καλύτερες» από λειτουργική σκοπιά. Για μια ομάδα ερευνητών, η «ορθολογικοποίηση» ενός συγκεκριμένου βακτηρίου συνεπάγεται το να γίνει το γονιδίωμά του πιο ευδιάκριτο, πιο κατανοητό, πιο προβλέψιμο. Για μια φαρμακευτική εταιρεία θα μπορούσε να σημαίνει να γίνουν οι μεταβολικές του διαδικασίες πιο αποτελεσματικές, μεγιστοποιώντας την παραγωγή ενός επιθυμητού μορίου και μειώνοντας την απέκκριση ανώφελων υποπροϊόντων. Η γονιδιωματική κοπτοραπτική με άλλα λόγια επιτρέπει την ενσωμάτωση του λειτουργισμού και την εισαγωγή του στην σάρκα του ζωντανού. Αφού για καιρό χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα παραγωγής, τώρα τα ζωντανά όντα σχεδιάζονται ως τέτοια. Αν οι τυχαίες φυσικές μεταλλάξεις εμφανίζονται σε πολλούς συνθετικούς βιολόγους ως τα παράλογα καπρίτσια της τυραννίας της εξέλιξης, οι εστιασμένες μεταλλάξεις που προτείνονται απ’ αυτούς εμφανίζονται σαν η φωτισμένη ενσάρκωση της οικονομικής λογικής.
Ένα παράδειγμα του ρόλου που έχει παίξει ο εργαλειακός ορθολογισμός στη διαμόρφωση των μορφών ζωής που δημιουργεί η συνθετική βιολογία είναι το Syn3.0. Το 2010 συνθετικοί βιολόγοι στο ινστιτούτο του J. Craig Venter ανακοίνωσαν την δημιουργία του πρώτου «αυτοαναπαραγώμενου συνθετικού βακτηριακού κυττάρου». Σε μια δημοσίευσή τους στο Science, οι ερευνητές επέδειξαν τα βήματα για να συνθέσουν το γονιδίωμα του βακτήριου Mycoplasma mycoides από βασικές χημικές ουσίες και να το μεταμοσχεύσουν σ’ ένα κύτταρο αποδέκτη. Ονόμασαν το βακτήριο που προέκυψε Synthia, και το γιόρτασαν ως «απόδειξη της αρχής ότι τα γονιδιώματα μπορούν να σχεδιαστούν απ’ τον υπολογιστή, να κατασκευαστούν χημικά στο εργαστήριο, και να μεταμοσχευτούν […] για να προκύψει ένα καινούργιο αυτοαναπαραγώμενο κύτταρο ελεγχόμενο από συνθετικό γονιδίωμα». Ο Venter ελπίζει ότι το συγκεκριμένο πείραμα θα προωθήσει την γονιδιωματική σύνθεση αντί για την γονιδιωματική κοπτοραπτική. «Αν θέλεις να κάνεις λίγες αλλαγές η CRISPR είναι σπουδαίο εργαλείο» είπε σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στο Nature, «αλλά αν πραγματικά θέλεις να φτιάξεις κάτι καινούργιο και προσπαθείς να σχεδιάσεις την ζωή εκ του μηδενός, η CRISPR δεν θα σε πάει εκεί».
Το επόμενο βήμα που έκανε η ομάδα του Venter ήταν να συνθέσει ένα «ελάχιστο κύτταρο», που να περιέχει μόνο τα γονίδια που είναι απαραίτητα για την απλούστερη μορφή ζωής. Το 2016 το ινστιτούτο ανακοίνωσε ότι ολοκλήρωσε την δουλειά και παρουσίασε δημόσια το JCVI-Syn3.0, μια καινούργια εκδοχή του Mycoplasma mycoides προικισμένη μ’ ένα συνθετικό γονιδίωμα που ήταν απαλλαγμένο απ’ όλες τις «άχρηστες» ακολουθίες του DNA. Σύμφωνα με τον Venter, αυτό το «ελάχιστο βακτηριακό κύτταρο» θα προσφέρει σύντομα «ένα σύστημα όπου θα ξέρουμε και θα κατανοούμε όλα τα συστατικά του μέρη, οπότε όταν προσθέτουμε κάτι επιπλέον σ’ αυτό θα το κάνουμε με λογικό, σχεδιασμένο τρόπο». Ουσιαστικά ο σκοπός είναι να χρησιμοποιηθεί το Syn3.0 ως μια τυποποιημένη πλατφόρμα ώστε πάνω της να κατασκευάζονται μορφές ζωής υψηλής εξειδίκευσης, των οποίων ο μεταβολισμός θα εστιάζει στη βιομηχανική παραγωγή ενός επιδιωκόμενου προϊόντος. Για παράδειγμα η Synthetic Genomics Inc. – την οποία ίδρυσε ο Graig Venter το 2005 – πήρε 600 εκατομμύρια δολάρια απ’ την ExxonMobil και επιπλέον επενδύσεις απ’ την British Petroleum (BP), για να σχεδιάσει βακτήρια «που θα λειτουργούν ως κυτταρικά εργοστάσια παράγοντας έλαια υψηλής ενεργειακής απόδοσης που θα μπορούν υποστούν εύκολα επεξεργασία για να γίνουν ανανεωμένα είδη diesel και καυσίμου για αεροπλάνα». Το κεφάλαιο των ορυκτών καυσίμων, με άλλα λόγια, προωθεί την δημιουργία βακτηρίων που οι οργανισμοί τους θα έχουν «ορθολογικοποιηθεί» για να υπηρετούν την αλλόκοτη ανορθολογικότητα ενός συστήματος που στηρίζεται στο πετρέλαιο.
Οι πρώτες έρευνες της συνθετικής βιολογίας γιορτάστηκαν από πολλούς γνωστούς μοριακούς βιολόγους σαν η αφετηρία μιας εποχής στην οποία, όπως γράφει ο George Church «μπορούμε να μετατρέψουμε το ανόργανο υλικό σε οργανικό. Μπορούμε επίσης να διαβάσουμε και να ερμηνεύσουμε γονιδιώματα- όπως επίσης να τα τροποιήσουμε. Και επιπλέον μπορούμε να δημιουργήσουμε γενετική ποικιλία, προσθέτοντας στο αξιοσημείωτο σύνολο που έχει δημιουργήσει ήδη η φύση». Στο κέντρο του νέου πεδίου βρίσκεται, αναμφίβολα, η Ομάδα Εργασίας Συνθετικής Βιολογίας του ΜΙΤ, ένα ακαδημαϊκό κέντρο του οποίου η αποστολή με τα δικά του λόγια είναι «να κάνει την ζωή καλύτερη, κομμάτι κομμάτι». Σ’ αυτό το πλαίσιο, «καλύτερη» σημαίνει πιο εύκολη στην πρόβλεψη, στη χειραγώγηση και στον έλεγχο. «Η συνθετική βιολογία» γράφει ο Drew Endy, ένας απ’ τους αρχικούς πρωτοπόρους της Ομάδας Εργασίας «με δίδαξε ότι: σχεδίασε και κατασκεύασε ζωντανούς οργανισμούς που συμπεριφέρονται όπως περιμένεις» και «φτιάξει νεά γενετικά προγράμματα που να σε υπακούουν». Παραφράζοντας τις απόψεις του James Scott για την επιστημονική δασοκομία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συνθετική βιολογία αντιπροσωπεύει ένα πείραμα για την λειτουργική απλοποίηση της οργανικής ζωής, που σκοπεύει να μετατρέψει τα κύτταρα σε «εμπορευματικές μηχανές», «διαμελίζοντας ένα αναμενόμενα σύνθετο και δύσκολα κατανοητό σετ σχέσεων και διαδικασιών με σκοπό να απομονωθεί ένα μοναδικό στοιχείο με εργαλειακή αξία».
Ίσως το πιο επιδραστικό και φιλόδοξο μέρος αυτής της πορείας αφορά προσπάθειες για την ανάπτυξη του αυτοαποκαλούμενου «Μητρώου Πρότυπων Βιολογικών Μερών»: μια ανοικτή βιβλιοθήκη λειτουργικών γενετικών στοιχείων – που επίσης ονομάζονται «ΒιοΤούβλα» – που μπορούν να συνδυαστούν εύκολα για να προκύψουν σύνθετα συστήματα. Το περιεχόμενο της «BioBrick Assembly Standard» εξασφαλίζει την συμβατότητα ανάμεσα σ’ αυτές τις μονάδες και προσδιορίζει πως μπορούν να συνδυαστούν σε πιο σύνθετα σύνολα. Ο δηλωμένος σκοπός είναι «να απλοποιηθεί και να προτυποποιηθεί η διαδικασία της δημιουργίας» κάνοντας την κατασκευή γονιδιώματος μια απλή και ξεκάθαρη διαδικασία βιομηχανικής συναρμολόγησης. Παίζοντας με τα ΒιοΤούβλα οι συνθετικοί βιολόγοι προσπαθούν να δημιουργήσουν καινούργιες συνθετικές μορφές ζωής. Αυτό προβάλλεται ως ένα αρχικό βήμα «προς το ονειρικό μέλλον: συνθετική βιολογία χωρίς παραποίηση του DNA»∙ ένα μέλλον στο οποίο τα βιοτεχνολογικά εργαστήρια δεν θα χρειάζεται πια να τροποποιούν γενετικά φυσικούς οργανισμούς «αφού θα μπορούν να τους σχεδιάζουν εντελώς και εξαρχής».
Δύο εταιρείες είναι στην εμπροσθοφυλακή των νέων οριζόντων που άνοιξε η συνθετική βιολογία: η Amyris και η Ginkgo Bioworks. Η πρώτη έχει ως δηλωμένο στόχο να «κάνει απεριόριστο ό,τι είναι πεπερασμένο στον κόσμο». Ιδρύθηκε το 2003 με μια επιχορήγηση απ’ το Ίδρυμα Gates, και αρχικά εστίασε στη δημιουργία ενός συνθετικού μεταβολικού-περάσματος για την κατασκευή αρτεμισίνης, ενός φαρμάκου για την ελονοσία.2 Οι τεχνικοί της Amyris ξανασχεδίασαν κύτταρα ενός μύκητα εισάγοντας συνθετικά κομμάτια DNA από την amorpha-4,11-diene synthase, το ένζυμο που υπάρχει στην artemisia annua, και είναι ο καταλύτης για την παραγωγή της αρτεμισίνης. Στη συνέχεια έκαναν κι άλλη μετάλλαξη στον τροποποιημένο μύκητα για να εστιάσουν την μεταβολική του δραστηριότητα στην παραγωγή του επιζητούμενου μορίου, αυξάνοντας την παραγωγή του κατά 500 φορές. Η καινούργια τεχνολογία προσφέρει μια βιοτεχνολογική εναλλακτική στην παραδοσιακή διαδικασία παραγωγής αρτεμισίνης, που γινόταν με την επεξεργασία του φυτού αρτεμισία. Ως τις αρχές της δεκαετίας του 2010 η αρτεμισίνη παραγόταν κυρίως από μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις στο βιετνάμ, στην κίνα και στην ανατολική αφρική. Όταν άρχισε να κυκλοφορεί η συνθετική και η ημισυνθετική αρτεμισίνη, το Βασιλικό Τροπικό Ινσιτούτο της ολλανδίας προέβλεψε ότι «οι φαρμακευτικές εταιρείες θα αποκτήσουν τον έλεγχο και την εξουσία πάνω στην παραγωγική διαδικασία∙ οι παραγωγοί αρτεμισίνης θα χάσουν το εισόδημά τους∙ και η τοπική παραγωγή, εξαγωγή και (πιθανά) βιομηχανική κατασκευή της αρτεμισίνης σε περιοχές όπου εμφανίζεται η ελονοσία θα μετακομίσει στις βασικές παραγωγικές θέσεις των δυτικών φαρμακοβιομηχανιών».
Τα επόμενα χρόνια η εταιρεία έφτιαξε ανάλογες συνθετικές διαδικασίες και αρκετά ακόμα προσοδοφόρα μόρια… Πέτυχε επίσης να αυτοματοποιήσει την παραγωγή νέων στελεχών βακτηρίων. «Η δημιουργία μιας νέας μορφής ζωής» σύμφωνα με τον επικεφαλής του τεχνοεπιστημονικού τμήματος της Amyris «έχει απλοποιηθεί ως εξής: ένας επιστήμονας γράφει μια αλληλουχία DNA στο laptop του και πατάει “send”. Δίπλα στο εργαστήριο, ρομποτικοί βραχίονες αρχίζουν να ανακατεύουν διάφορα συστατικά για να παραχθούν τα επιδιωκόμενα κύτταρα […] Μπορείς τώρα να φτιάξεις ένα κύτταρο με τον ίδιο τρόπο που μπορείς να φτιάξεις μια εφαρμογή για το iPhone σου»… Η αυτοματοποίηση έχει επιταχύνει δραματικά την βιο-παραγωγή. Η Amyris περηφανεύεται ότι δημιουργεί νέους οργανισμούς, κυρίως μορφές γενετικά τροποποιημένων βακτηρίων και μυκήτων, με τον ιλιγγιώδη ρυθμό των 1.500 την ημέρα. Αυτά αποθηκεύονται στις εγκαταστάσεις της εταιρείεας: πρόκειται για μια απ’ τις μεγαλύτερες παγκόσμια συλλογές τεχνο-φυσικών οργανισμών, με πάνω από 3.000.000 ζωντανά «κομμάτια».
Η Amyris δεν είναι η μοναδική εταιρεία που έχει επωφεληθεί απ’ τις πρόσφατες εξελίξεις στη συνθετική βιολογία. Η Ginkgo Bioworks – της οποίας το διαφημιστικό σλόγκαν είναι «Ο οργανισμός είναι το προϊόν» – ξεκίνησε το 2008 απ’ τον Thomas Knight, από ένα πρόγραμμα συνθετικής βιολογίας του MIT, μαζί με 4 απόφοιτους. Το 2017 η αξία της εταιρείας εκτιμούνταν πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Σε μια πρόσφατη συνέντευξη ο Jason Kelly – ο τωρινός ceo της εταιρείας – συγκρίνει την Ginkgo «με ένα online κατάστημα εφαρμογών, με την διαφορά ότι οι εφαρμογές είναι προγραμματισμένα κύτταρα». Η εταιρεία δημιουργεί συνθετικά βακτήρια για να αξιοποιηθούν ως ζωντανά μέσα βιοπαραγωγής από άλλες εταιρείες. Η υπόσχεση είναι: κάντε μια παραγγελία στην Ginkgo Bioworks και τα εργαστήριά της θα «φτύσουν» έναν οργανισμό που κάνει ό,τι θέλετε. Θέλετε ένα φτηνό υποκατάστατο ενός φυσικού προϊόντος όπως η βανίλια ή το άρωμα τριαντάφυλλου; Η Ginkgo θα σχεδιάσει ένα μικρόβιο που θα το εκκρίνει. «Είμαστε ένα είδος προγραμματιστών κυττάρων» λέει ο Kelly σε μια άλλη συνέντευξη, «η δουλειά μας είναι να κάνουμε το κύτταρο να κάνει ότι θέλουν οι πελάτες μας». Σε αντάλλαγμα η Ginkgo συνήθως χρεώνει ένα στάνταρ ποσό για την παράδοση του ζητούμενου οργανισμού, συν ένα ποσοστό απ’ το κέρδος που προκύπτει απ’ την χρήση αυτών των ιδιόκτητων μοριακών μηχανών. Πάνω από δυο δεκάδες βιομηχανίες συνεργάζονται αυτή τη στιγμή με την Ginkgo – συμπεριλαμβανόμενων των Moderna, Roche και Bayer/Monsanto – στην ανάπτυξη μικροβίων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή αρωμάτων, φαρμάκων και τροφίμων. Μέσω της συνθετικής βιολογίας αυτές οι επιχειρήσεις σκοπεύουν να τροποποιήσουν τις παραγωγικές διαδικασίες τους με την χρήση στρατιών από γενετικά τροποποιημένα βακτήρια σαν προγραμματισμένα ζωντανά μέσα παραγωγής.
Η καρδιά της επιχείρησης είναι μια εγκατάσταση 9.300 τετραγωνικών μέτρων στη Βοστώνη, την οποία ένας δημοσιογράφος απ’ το Science News περιέγραψε ως «βιολογική γραμμή συναρμολόγησης» στην οποία «οι συνθετικοί βιολόγοι έχουν στόχο να μετασχηματίσουν την βιολογία με τον ίδιο τρόπο που ο Henry Ford έκανε επανάσταση στην παραγωγή αυτοκινήτων. Αντί να βάζουν τυποποιημένα εξαρτήματα ή καρμπιρατέρ σ’ ένα αυτοκίνητο που κινείται πάνω στον ιμάντα μεταφοράς, οι επιστήμονες παραχώνουν ολοκαίνουργια βιολογικά εξαρτήματα στο σώμα ενός βακτηρίου». Από τότε που δημιουργήθηκε η Ginkgo έχει δαπανήσει σχεδόν μισό δισεκατομμύριο σε γονιδιακούς αναλυτές, σπεκτρόμετρα μάζας, υπολογιστές και ρομπότ σε μια προσπάθεια να αυτοματοποιήσει την παραγωγή της σε συνθετικά βακτήρια. «Μέσα στο 3ο κτήριο της Bioworks» γράφει ο Amy Feldman μετά την επίσκεψή του στις εγκαταστάσεις της Ginkgo το 2019 «ένα ρομπότ με πιπέτες μετακινεί κομμάτια DNA που βρίσκονται σε κάποιο υγρό σε έναν δίσκο με 8 σειρές και 12 κολώνες με ταχύτητα πέρα απ’ τις ανθρώπινες δυνατότητες. Όταν τα κύτταρα μεγαλώσουν σε πλαστικά δοχεία, ένα άλλο ρομπότ τα φωτογραφίζει και χρησιμοποιεί την εικόνα τους για να διαχωρίσει τις ακανόνιστες αποικίες απ’ την ζελατινώδη ουσία που τις περιβάλλει. Η εγκατάσταση είναι ήσυχη, με σχετικά λίγους ανθρώπους. Σε μεγάλο βαθμό είναι οι μηχανές που κάνουν την δουλειά». «Τα χυτήρια» κομπάζει ένας μάνατζερ, «δημιουργούν οικονομίες κλίμακας στην βιολογική παραγωγή για πρώτη φορά». Χάρη σ’ αυτό το έντασης κεφαλαίου πρόγραμμα αυτοματοποίησης η Ginkgo υποστηρίζει ότι έχει την δυνατότητα να δημιουργήσει 50.000 διαφορετικά γενετικά τροποποιημένα κύτταρα σε μια μέρα.
[…]Σύμφωνα με μια πρόσφατη επισκόπηση, πάνω από 600 επιχειρήσεις – με έδρες κυρίως στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Ευρώπη – δρουν στην αγορά της συνθετικής βιολογίας, με ένα ετήσιο ρυθμό αύξησης από 5% ως 10%. Αυτές οι επιχειρήσεις, άσχετα απ’ τα χρηματιστηριακά σκαμπανεβάσματά τους, είναι πρωτοπόρες στη χειραγώγηση της βιολογικής ύλης. Σχεδιάζουν ζωντανούς οργανισμούς που δεν εμπίπτουν στις κατηγοριοποιήσεις της παραδοσιακής ταξινόμησης και δημιουργούν προβλήματα ακόμα και στη διάκριση ανάμεσα στη ζωή και στη μη-ζωή. Είναι κέντρα ανασυνδυασμού όπου τα γονίδια κομματιάζονται συστηματικά, ξανασχεδιάζονται και συναρμολογούνται σε καινούργιους γονιδιωματικούς συνδυασμούς. Είναι κέντρα ειδικευμένης εργασίας και κέντρα καπιταλιστικής συσσώρευσης, αυτοματοποιώντας την παραδοσιακή επιστημονική δραστηριότητα, μετατρέποντας την σε βιομηχανική στρατηγική. Εν τέλει είναι κέντρα όπου οι αρχές του Φορντισμού και του Ταιηλορισμού ενσωματώνονται στις κοινωνικές σχέσεις και σε άπειρους ζωντανούς οργανισμούς.
Όπως σημειώνει η Sophia Roosth, οι συνθετικοί οργανισμοί που εξασφαλίζουν την κερδοφορία των επιχειρήσεων σ’ όλο τον κόσμο «δεν ταιριάζουν με τα δέντρα της ζωής που προσδιορίζονται απ’ την καταγωγή και την γενεαλογία». Τα τεχνητά γονιδιώματά τους δημιουργούν σύγχυση στη κλασσική διάκριση των μορφών ζωής. Κάποιοι συζητούν την πιθανότητα να προστεθεί ένα καινούργιο δένδρο της ζωής. Το εξώφυλλο μιας πρόσφατης ειδικής έκδοσης της επιθεώρησης Nucleic Acids Research έχει μια εικόνα που έφτιαξε η Alexandra Ginsberg με τίτλο «Το Συνθετικό Βασίλειο».
Αυτό το έργο έχει πρόθεση να προκαλέσει συζητήσεις για τους τρόπους με τους οποίους η γονιδιωματική μηχανική και η συνθετική βιολογία μετασχηματίζουν τον ζωντανό κόσμο. Σ’ αυτή την προσέγγιση οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί και τα συνθετικά όντα συναποτελούν ένα Τέταρτο Βασίλειο, του οποίου η ανάδυση δεν έχει καμία σχέση με την κλασσική Δαρβινική εξέλιξη. Ο βιομηχανικός σχεδιασμός και η βιομηχανική αναπαραγωγή, μ’ άλλα λόγια, έχουν πάρει την θέση των τυχαίων μεταλλάξεων και της φυσικής επιλογής.
Σ’ αυτή την εξέλιξη, ποιος είναι που αποφασίζει ποιες συνθετικές ζωές κατασκευάζονται για να ζήσουν, ποιοι σχεδιασμένοι οργανισμοί πρόκειται να ακμάσουν, ποιοι αναζωογονούνται και ποιοι εγκαταλείπονται και πεθαίνουν; Ποιος έχει την κυριαρχία στο συνθετικό βασίλειο; Ενώ πολλοί συνθετικοί βιολόγοι υπόσχονται να φτιάξουν έναν καλύτερο κόσμο μέσω των βιολογικών σχεδιασμών τους, πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί καθώς δεν υπάρχει καθολικό «καλύτερο σχέδιο». Ο σχεδιασμός είναι πάντα προσδιορισμένος από αξίες, είναι εν τέλει μια πολιτική διαδικασία∙ και ο βιολογικός σχεδιασμός δεν διαφέρει σε κάτι. Η μαρξιστική κριτική της ιδεολογίας έχει δείξει το πως οι κοινωνικές σχέσεις εκδηλώνονται στη λογοτεχνία, στις ταινίες, στα τραγούδια, στην αρχιτεκτονική. Απ’ αυτήν την άποψη δεν εντυπωσιάζει ότι σήμερα – όταν οι συνθετικοί βιολόγοι και οι μηχανικοί γενετικής φαντάζονται το πως θα ξανασχεδιάσουν τα βακτήρια και θα κατασκευάσουν νέες μορφές ζωής – κάνουν όλα αυτά με τρόπους που αντανακλούν το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δουλεύουν, σκέφτονται και ζουν.
Η ιδεολογία σε μεγάλο βαθμό ενσωματώνεται στη ζωντανή σάρκα εκατομμυρίων μοριακών εργοστασίων, που όλα τους έχουν σχεδιαστεί για να λειτουργούν ως ο μεταβολικός διάδρομος για την καπιταλιστική συσσώρευση. Η κριτική αξιολόγηση της συνθετικής βιολογίας και της γονιδιωματικής μηχανικής αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνικές σχέσεις εξουσίας και οι δυνάμεις της αγοράς διαμορφώνουν το «συνθετικό βασίλειο».
Απόσπασμα απ’ το 4ο κεφάλαιο του βιβλίου Mutant Ecologies, Manufacturing Life in the Age of Genomic Capital, των Erica Borg και Amedeo Policante, εκδ. Pluto press, 2022. Τίτλος του κεφαλαίου: Οι γραμμές συναρμολόγησης της CRISPR και η επιτάχυνση του μοριακού εργοστάσιου. Περισσότερα απ’ το ίδιο βιβλίο στο τετράδιο για εργατική χρήση νο 8
Μετάφραση, απόδοση: Ziggy Stardust