Η εργασία p.c.

Η λεγόμενη τηλε-εργασία (έχουμε εξηγήσει ότι προτιμάμε τον όρο “δουλειά απ’ το σπίτι”, για να γλυτώσουμε κι απ’ την προπαγάνδα των ειδυλιακών περιγραφών του είδους “δουλειά στο ηλιοβασίλεμα στην παραλία” ή “δουλειά απ’ τις μπαχάμες”…) μπήκε στον πάγκο, άλλοτε καταναγκαστικά και άλλοτε εθελοντικά, χρεωμένη στον τσαχπίνη. Αυτή η “αλλαγή” έχει τραβήξει, δίκαια, την προσοχή. Έχουμε διατυπώσει ήδη από εδώ μερικές πρώτες σκέψεις. Ωστόσο, για να αποφύγουμε τον κίνδυνο των εξαρτημένων αντανακλαστικών (του είδους “όταν τα αφεντικά κάνουν το Α τότε εμείς προσπαθούμε να καταλάβουμε τις συνέπειες του Α και μόνο”) θα προτείναμε, παράλληλα, να τραβήξουν την προσοχή που αξίζουν οι γενικές τάσεις αναδιοργάνωσης της μισθωτής σκλαβιάς, όπως αυτές ήταν φανερές (είχαν αναγγελθεί, εφαρμόζονταν…) πριν τον τσαχπίνη. Σα να λέμε: η γενική εικόνα της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και σε ότι αφορά την εργασία χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, επειδή (υποστηρίζουμε) είναι μέσα σ’ αυτήν που μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να κατανοήσει τα χαρακτηριστικά επιμέρους σημείων. Επιπλέον θα πρέπει να ξέρουμε πως η εργασιακή αναδιάρθρωση γίνεται ήδη και θα γίνει σε πολλά σημεία της ως management by stress: διαχείριση υπό πίεση.

Ένα πρώτο στοιχείο: η αποειδίκευση μεγάλης κλίμακας διαφόρων ειδών διανοητικής εργασίας, και ανάμεσά τους τα θεωρούμενα «υψηλού κοινωνικού status», όπως γιατροί, δικηγόροι ή μηχανικοί. Υπήρχε ήδη (σε μεγάλο μέρος των ειδικοτήτων διανοητικής εργασίας) υπερπροσφορά (λόγω της μαζικής παραγωγής πτυχίων, masters και διδακτορικών) και, κατά συνέπεια, (εργασιακής, οικονομικής) υποτίμησης μεγάλου μέρους των «ευγενών επαγγελμάτων». Αυτή η υποτίμηση εκδηλώθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα με τις διάφορες κινήσεις “g…”. Στα μέρη μας ήταν «g700», αλλού «g1000», ανάλογα με το επίπεδο του επίσημου κατώτατου μισθού και του τι θεωρούνταν ανά κοινωνία και ταξική θέση «υποτίμηση των Igonnabe». Αυτές οι κινήσεις χάθηκαν, όχι όμως η διαδικασία. Που, αθεράπευτοι, την ονομάζουμε προλεταριοποίηση (κατηγοριών) των μεσοστρωμάτων.

Αυτή η προλεταριοποίηση, οφειλόμενη στον πληθωρισμό προσοντούχων, άφηνε ωστόσο κάποιες «ελπίδες για ατομική βελτίωση στο μέλλον». Θα την ονομάσουμε προλεταριοποίηση 1.0, κρυφή και απορριπτέα απ’ όσους και όσες τους αφορούσε. Τώρα, εν όψει της γενίκευσης διάφορων εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης τα αμέσως επόμενα χρόνια, η προλεταριοποίηση 2.0 δεν θα αφήνει περιθώρια για τις ίδιες ελπίδες. Τομείς της διανοητικής εργασίας θα μηχανοποιηθούν (με διαφορετικές ταχύτητες, φυσικά, ανά εθνικό κράτος / κεφάλαιο) κι αυτό θα είναι οριστικό. Εκείνο που θα απαιτείται είναι θέσεις χειριστών· κι όχι, βέβαια, «διανοητικών εργατών» ή, ακόμα, και “στελεχών”!!! Πρακτικά αυτή η μηχανοποίηση έχει ξεκινήσει ήδη αρκετά πριν τον τσαχπίνη χωρίς να συγκεντρώνει την προσοχή που θα έπρεπε. Είναι μια τάση που θα γενικευτεί / εξαπλωθεί. Με επιχειρήματα ταχύτητας, ακρίβειας – και ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού.

Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να θυμίσουμε ότι αυτή η διαδικασία προλεταριοποίησης / αποειδίκευσης (απ’ την μια μεριά) και δημιουργίας νέων εργασιακών ειδικοτήτων (απ’ την άλλη) δεν είναι καθόλου πρωτοφανής στην καπιταλιστική ιστορία. Το αντίθετο. Κάθε τεχνική αναδιάρθρωση μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης συνοδευόταν πάντα απ’ αυτό το δίπολο. Αλλά ως σχετικά πρόσφατα υπήρχε η πεποίθηση ότι αυτά αφορούν την χειρωνακτική (και γενικά την “ανειδίκευτη”) εργασία, και ότι (αντίθετα) η διανοητική είναι καλά εξασφαλισμένη λόγω “ανωτερότητας”. Λάθος: κανείς δεν έδωσε σημασία στο επίθετο “έξυπνος / έξυπνη / έξυπνο” που έχει προσταθεί στις μηχανές…

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε επιμέρους παραδείγματα, αλλά κάτι τέτοιο θα κινδύνευε να θεωρηθεί περιπτωσιολογία. Η τάση πάντως είναι σαφής, για ακόμα μεγαλύτερη τυποποίηση και, μέσω αυτής, αλγοριθμοποίηση: στα στατικά κατασκευών, στα διαγνωστικά κριτήρια ασθενειών ή στα επιχειρήματα και στα ελαφρυντικά δικαστικών υποθέσεων, για να αναφέρουμε μόνο ενδεικτικά κάποιες μεγάλες ομάδες άλλοτε διανοητικών προσόντων.

Ισχύει επίσης το ίδιο για πλήθος άλλων διανοητικών εργασιών, που μπορούν να αναχθούν σε υπολογισμούς στη βάση τυποποιημένων πληροφοριών. Η οδήγηση οχήματος είναι μια διάσημη περίπτωση, επειδή περιλαμβάνει κι έναν μεγάλο βαθμό απροσδιοριστίας / ρευστότητας των συνθηκών κυκλοφορίας· συνεπώς και την εκπαίδευση της μηχανής (machine learning). Ωστόσο τα «αυτόματα» οχήματα δεν είναι καν πρόβλεψη… Είναι εδώ… Στις δουλειές αποθήκης («logistics») για τις οποίες υπάρχει αυξητική τάση λόγω της αναδιάρθρωσης στο λιανικό εμπόριο, οι ρομποτικές μηχανές εξελίσσονται σε επιστάτες της ζωντανής εργασίας, που φυσικά θα θεωρείται «ανειδίκευτη». Στις «psycho» ειδικότητες, στο βαθμό που έγινε δεκτή η distance συνεδρία, εξειδικευμένο software μπορεί να τους αφαιρέσει «ευθύνες», ακόμα και να τις καταργήσει. (Ας φανταστούμε τι «ψυχολογική υποστήριξη» μπορεί να προσφέρει μια εξειδικευμένη Siri ή Alexa! Και άμεσα!) Ακόμα και η αυτο-οργάνωση των μηχανών (που δεν θα γίνει ο τάφος των αφεντικών!!!) είναι πια τεχνικά εφικτή: μελετήστε με κριτικό τρόπο πως δρουν τα “σμήνη drones”.

Αυτή η προλεταριοποίηση 2.0 / αποειδίκευση θα δημιουργήσει σταδιακά (αλλά όχι πολύ αργά) ένα πλήθος ανέργων «νέου είδους» απ’ την σκοπιά της υποκειμενικότητάς τους. Θα υποτιμούνται, όχι επειδή «δεν τέλειωσαν το σχολείο», ούτε καν επειδή «είναι μαθητευόμενοι τεχνίτες». Θα υποτιμούνται επειδή οι γνωσιολογικές επενδύσεις που έκαναν, ακόμα κι αν πριν ήταν σχετικά υψηλού επιπέδου, ξεπεράστηκαν οριστικά. Εκεί υπεισέρχεται ήδη (κι αυτό είναι μια δομική εξέλιξη) ο ρόλος της μορφής – κράτους, σαν γενικού διαχειριστή της εργασίας και της αγοράς της. Γράψαμε γι’ αυτό στο παρελθόν («το διπλό αφεντικό»), αλλά τα εργατικά / πολιτικά ανταγωνιστικά ζητήματα που θα πρέπει να αναδυθούν φαίνεται να κινούνται ακόμα στη σφαίρα της φαντασίας (ή της απώθησης). Οι ιδεολογικές (ακόμα και ψυχοσυναισθηματικές) παράμετροι αυτής της προλεταριοποίησης 2.0 / αποειδίκευσης (η αυτο-ενοχοποίηση του «έκπτωτου Εγώ» για παράδειγμα) θα είναι όχι το μοναδικό αλλά ένα σοβαρό εμπόδιο της όποιας ριζοσπαστικοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι θα βρισκόμαστε για καιρό μπροστά σε  αλλόκοτες «πολιτικές» συμπεριφορές…

Οι «εύκολες απαντήσεις συνδικαλιστικού τύπου», σα συνήθεια του 20ου αιώνα, είναι ήδη και θα είναι ακόμα περισσότερο ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο…

Ένα δεύτερο στοιχείο: η συσχέτιση της υγείας με την εργασία. Δυστυχώς (το λέμε με πίκρα, μπέσα) η μέση κοινωνική ιδέα του για ποιο πράγμα μιλάμε με τον όρο “υγεία” στο κατώφλι της 4ης βιομηχανικής επανάστασης ανήκει … στην 2η! Απ’ την αρχή της τρομοεκστρατείας ως ακόμα και τώρα τα συνδικαλιστικά σχήματα (και η μέση άποψη των μισθωτών) ήταν πως για την υγεία στους χώρους / χρόνους εργασίας ευθύνη έχουν τα αφεντικά. Στη βιομηχανική φάση του καπιταλισμού (το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού 20ου αιώνα) πράγματι τα αφεντικά είχαν συμφέροντα υπέρ της υποτίμησης των ανειδίκευτων ή μισοειδικευμένων εργατών-μάζα, που τους θεωρούσαν αντικαταστάσιμους κατά βούληση· άρα αδιαφορούσαν και γι’ αυτό που ονομάστηκε υγιεινή της εργασίας. Έγιναν αγώνες για να αναγνωριστούν οι βαριές και επικίνδυνες δουλειές σαν τέτοιες, επιβαρύνοντας τις εργοδοτικές εισφορές· για να αναγνωριστούν εργασιακές ασθένειες· για να υπάρξουν στοιχειώδη μέτρα προστασίας και υγιεινής· για να δίνονται αναρρωτικές άδειες… Όλα αυτά ήταν σωστά και άγια.

Αλλά έχει κυλήσει πια πολύ νερό κάτω απ’ την γέφυρα, όχι μόνο στον δευτερογενή αλλά (κυρίως) στον τριτογενή τομέα, στις υπηρεσίες. Σε συνεργασία τόσο με τις όλο και πιο ιδιωτικοποιημένες αντιλήψεις των δημόσιων συστημάτων ασφάλισης (τι καλύπτουν, τι όχι) όσο και με τις καθαρόαιμα ιδιωτικές ασφαλιστικές, η εργοδοτική “φροντίδα της υγείας” των μισθωτών μπορεί να μετατραπεί από έξοδο σε κέρδος! Όχι η φροντίδα της υγείας γενικά – δεν είναι ηλίθια τ’ αφεντικά! Η φροντίδα της υγείας ειδικά, στο βαθμό που έχει σχέση είτε με την απόδοση (της μισθωτής εργασίας) είτε με το τι επηρεάζει την ασφαλή “εξυπηρέτηση των πελατών”. (Και είναι βέβαια ένα θέμα από μόνο του το πότε κι αν η εργατική τάξη θα καταφέρει να ξεχωρίσει, με τα νέα δεδομένα, ποια είναι η υγεία της “δι’ εαυτήν” και ποια υγεία είναι μέρος της εργατικής δύναμης που πρέπει να πουλάει).

Τα πρώτα τρανταχτά παραδείγματα αυτής της “στροφής” είναι, υποθέτουμε, γνωστά: απολύεσαι επειδή δεν φοράς μάσκα… (Αν δεν είσαι κούριερ και δεν φοράς κράνος στο δρόμο δεν απολύεσαι…) Ή τρως πρόστιμο και καταδίκη επειδή αρνήθηκες να φορέσεις μάσκα σαν δασκάλα μέσα στην τάξη… Αύριο (βρισκόμαστε πολύ κοντά) απολύεσαι (ή δεν προσλαμβάνεσαι) επειδή δεν πλατφορμιάζεσαι. (Η άποψη “το αφεντικό πρέπει να φροντίζει να μην κολήσουμε” γίνεται αντικειμενικά συνήγορος της απόλυσης… Κάποια αφεντικά θα το επιδιώξουν, για να μπορούν να το πουλήσουν ύστερα στους πελάτες τους…) Αυτά τα παραδείγματα βραχυκυκλώνουν ήδη τις α λα 20ος αιώνας αντιλήψεις και συνδικαλιστικές διεκδικήσεις περί “ευθύνης της εργοδοσίας” για την υγεία των εργατών. Το να πληρώνει ο εργοδότης τις εξετάσεις PCR και να παίρνει αυτός τα αποτελέσματα πώς σας φαίνεται; Συμβαίνει… Κάθε έννοια απόρρητων προσωπικών δεδομένων (υγείας) πηγαίνει στο γεροδιάβολο, και δεν υπάρχει συνδικάτο που να έχει κατεύθυνση (και όρεξη) να τα υπερασπιστεί…

Αυτά μόνο για αρχή… Η συνέχεια είναι (θα είναι) πολύ πιο γρήγορη απ’ ότι φαντάζεται ο μέσος άσχετος. Παράδειγμα: ο εργοδότης κάνει συμφωνία με μια εταιρεία «φορετών» να «στρατολογήσει» τους μισθωτούς του ώστε να της παρέχουν διαρκώς ορισμένα data της υγείας τους· κάνει επίσης συμφωνία με μια ιδιωτική ασφαλιστική (στην οποία ασφαλίζει τους εργάτες του) για να τα επεξεργάζεται διαρκώς. Κάνει δώρο τα «φορετά» στους μισθωτούς του, αποδεικνύοντας στην πράξη πόσο ενδιαφέρεται για την καλή τους υγεία, εξασφαλίζοντας όμως την χαρούμενη συναίνεσή τους να τα φοράνε 24/7. Έτσι οι συγκεκριμένοι βάζουν την υγιεινιστική θηλειά όχι στον καρπό τους αλλά στο λαιμό τους: κάθε παράβαση των υγιεινιστικών κανόνων απόδοσης και ευεξίας που μετριούνται απ’ τα «φορετά» θα ισοδυναμεί με ανυπακοή στο αφεντικό… Δυστυχώς αυτά δεν είναι science fiction – συμβαίνουν ήδη σε διάφορα μέρη του καπιταλιστικού κόσμου…

Όταν η αντίληψη των καταστάσεων είναι ιστορικά ξεπερασμένη, καταντούν ανταγωνιστικά ξεπερασμένα και τα υποκείμενα που την έχουν. Αυτό, δυστυχώς, έχει συμβεί ήδη. Έχει εξηγήσεις, αλλά καμμιά δεν είναι ευχάριστη. Αν οι κάθε φορά απαιτούμενες συγκεκριμένες εκδοχές της «ατομικής φροντίδας υγείας» γίνουν επίσημα όρος εργασίας (ή επιπέδου του μισθού ή επιπέδου των ασφαλιστικών παροχών…) τότε θα είναι αργά. Δεν απέχουμε πολύ· κι ας μην επαναπαύεται κανείς στο ότι το ελλαδιστάν είναι τεχνολογικά καθυστερημένο! Τέτοιες «συμφέρουσες πρακτικές» για τα αφεντικά διαδίδονται συχνά με την ταχύτητα του φωτός!

Όπως διαδόθηκαν, παρά τις όποιες τεχνικές και οργανωτικές καθυστερήσεις, τα πρώτα οφέλη των αφεντικών απ’ την δουλειά- στο-σπίτι…

sarajevomag.net